Etil alkogoli (etan ol, etil spirti, u z u m spirti) o ‘ziga xos o 'tk ir
hidli, suvda va organik eritm alarda yaxshi eriydigan m oddadan iborat.
Spirt k o ‘kish rang b erib y onadi, m ed itsin ad a tashqi a ’zolarn in g
antiseptik m oddasi sifatida ishlatiladi.
E tanol shilliq qavatlar va terin i t a ’sirlaydi, u tez so ‘rilib, qonga
o ‘tadi. O g‘iz b o ‘shlig‘ini biroz qizartiradi va so‘lakni ko‘p ajratadi.
Qabul qilingan alkogol oshqozon ingichka ichagining boshlang'ich
qism ida so‘rilib, qon orqali bu tu n organizm ga tarqaladi.
A lk o g o ln in g u yoki bu o rg an g a k irish i
o rg a n n i qon b ila n
t a ’m in lan ish in i yaxshilaydi. M asalan , bosh m iyaning qon b ilan
t a ’m inlanishi, oyoq, q o ‘llarning qon bilan t a ’m inlanishiga nisbatan
16 m arta yaxshi bo'lad i. Shuning u ch u n alkogolning k o‘p qismi bosh
miyaga boradi. Alkogol bosh miyaga borishi miya hujayralarini buzadi,
so'n g boshqa hujayralarga borib, ularning faoliyatini buzadi.
Bosh miya hujayralariga b unday kuchli t a ’sir
etishining sababi
nerv hujayralarining tarkibida spirtda yaxshi eriydigan (lipidlar) ko ‘p
bo 'lad i. N erv xujayralariga o 'tg an spirt ularning reaktivligi va ish
qobiliyatini pasaytiradi.
Agar em izikli o n a 50 g spirtli ichim lik ichsa, bola hayoti uchun
kuchli xavf tug'iladi, chunki alkogolning 25 foizi ona sutining tarkibiga
o ‘tadi. G o 'd a k n i nogiron qilib qo'yish u ch u n shuning o ‘zi etarli.
Spirtli ichim liklarni k o ‘p iste’m ol qilish m odda alm ashinuvini
bu zad i: o q sil, uglevod , y o g ‘, v ita m in la r a lm a sh in u v i b u zilad i.
Alkogolizm psixik kasalliklarning kelib chiqishiga sabab bo'ladi. O ta-
onasi ichadigan oiladagi bolalar yom on o 'qiydi,
psixik stres h o latlar
tufayli bola kechasi siyib q o ‘yadigan, nevroz yoki tutilib gapiradigan
b o ‘lib qoladi. Surunkali alkogolizm eng k o ‘p 20—22 yoshda (31,4
foiz) va 23—26 yoshda (40,4 foiz) yoshda uchraydi.
Spirtli ichim liklarni birinchi m arta ichish, bunga bo g ‘lanib qolish
13- 14yoshdan, b a ’zi hollarda 7-8 yoshdan boshlanadi. Bunday bolalar
o ilada m eh m o n d o rch ilik d a vino ichib, m azasini ta tib ko‘rishadi,
ichkilikka o ‘rg ana bosh lash adi. O ilad a o ‘sm irga ichishga ruxsat
berildim i, alkogolizm boshlanadi. A yollarning alkogolni ko ‘p
ichishi
oilaning buzilishiga, ajrashishga sabab b o'ladi. Erkakning alkogolik
b o 'lib q o lis h i ay o l k ish i a sab tiz im in in g b u z ilis h ig a , psix ik
shikastlanishlar, nevroz, psixoz va boshqalarga sabab bo'ladi. Ayollarda
erkaklarga qaraganda alkogolizm tezroq rivojlanadi. Alkogolizm bilan
kasallangan ayollar
kayfiyatning tu sh ish i, h ay o td an qoniqm aslik,
62
psixopatiya, antisotsial xulq natijasida azoblan adilar. A yollar m astlik
ho latida boshqa o d am n i o ‘ldirishga, o ‘ziga shikast yetkazishga, tu rli
yuqum li kasalliklarga chalinishga moyil b o ‘ladilar.
Spirtli ichim liklar ichadigan ayo llardan keyinchalik o ‘lik, chala,
jism oniy va psixik kam chiliklari bo r bola tu g ‘iladi.
B a’zan kam aql, tu rli kam chiliklarga ega, o rtiq c h a barm oqlari
bor, yuragi xasta b o lalar ham tug 'ilish i m um kin.
Shuningdek, psixoz,
nevroz, tu tq a n o q kasalliklari ham alkogolizm bilan bog'liq. Spirtli
ichim liklarni k o 'p ichish tufayli nafas y o 'lla ri kasalliklari, k o 'p in c h a
sil kasalligi kelib chiqadi.
Q on bosim i, yurak ishem iyasi, m iokard infarkti kasalliklarining 62
foizi alkogolizm tufayli kelib chiqadi. A lkogolni uzoq ichish tufayli
jigar kasallanadi, jig ar serrozi kelib chiqadi. Bu kasalliklarning 60
foizi o 'lim bilan tugaydi. A lkogoliklarda k o 'p in c h a qizilo'n gach yoki
og'iz b o 'sh lig 'i raki vujudga keladi.
A lkogoliklarning 90 foizi o shqozon gastiriti kasalligiga uchraydi.
Alkogolni k o 'p ichish turli huquqbuzarliklarga sabab b o 'lad i. H a r 5
ta o d a m d a n
biri huquqni buzadi, jin o y a t so d ir qiladi. A lkogolni
suiiste’m ol qilish tufayli barch a m am lak atlard a jin o y a t, tran sp o rt va
ishlab chiqarish shikastlanishlari, ish qobilyatining pasayishi sodir
bo'ladi. A lkogoliklarning o 'rta c h a u m ri ichm aydiganlarga qaraganda
10-15 yil kam . B u tu n d unyo so g 'liq n i saqlash tash k ilo ti (V O Z)
m a’lum otiga m uvofiq ichkilikbozlikdan h a r yili 1,5
m illion odam
o'ladi. A lkogoliklar o 'z kasbini y o 'q o tad i, ishsiz yuradi, doim ish
izlab yuradi.
V O Z m a ’lu m o tla r ig a q a r a g a n d a , k lin ik k a s a lx o n a la r d a g i
b em orlarning 40 foizi alkogoliklardir. Asfiksiya (b o 'g 'ilish , ch o 'k ish ,
nafas yo'llariga tu rli m assalarning ketib qolishi) tufayli o 'lg an larn in g
75,8 foizi alkogoliklar hisoblanadi. Litva olim larining m a ’lum otiga
ko 'ra, m uzlab qolishning 82 foizi, o 'z in i osib o 'ld irish n in g 58 foizi,
suvda cho'kishning 54,3 foizi alkogoliklarga to 'g 'ri keladi. Alkogolizm
tufayli kasalliklar ko'payadi. V enerik kasalliklarni yuqtirishda 10 dan
9 kishiga alkogolizm sabab b o 'la d i, y a’ni ich ib olgan o d a m bu
kasallikni te z y u q tirad i. P iy an ista o d a m b o la la rin i
ta rb iy ala sh n i
bilm aydi, sanitar-gigiyenik qoidalarga rioya qilm aydi. K un tartibining
aham iyatini anglam aydi, dem ak, ichkilikbozlik oilani barbod qiluvchi
asosiy om il hisoblanadi.
63
