Va xususiy tadbirkorlik tushunchalari mohiyati

Funksional tuzilma. Funksional tuzilma tarkibi rahbarlar va tarkib bo’g’inlarining boshqaruv faoliyatini ixtisoslashtirishga qaratilgan. Bunda har bir boshqaruv bo’g’iniga muayyan vazifalar biriktirib quyiladi.
Boshqaruv apparatini Funksional ixtisoslashtirish samaradorligini ancha oshiradi. Boshqaruvning hamma vazifalarini bajarishi lozim bo’lgan univer- sal rahbarlar o’rniga o’z sohasini puxta biladigan, o’z shtatiga ega bo’lgan, o’ziga topshirilgan ish uchastkasi uchun javob beradigan mutaxassislar appa- rati paydo bo’ladi.
Funksional bo’linmalar bevosita barcha quyi tarkib bo’linmalarining faoliyatini boshqaradi. Funksional boshqarish u yoki bu vazifa vakolatiga taaluqli tor doiradagi masalalar qarab quyi bosqichning organ va bo’linmalari faoliyatiga rahbarlikni ta’minlaydi. Masalan, korxonaning reja bo’limi sexlarning reja byurolariga rahbarlik qiladi.
Bunda ham Funksional bo’limlar rahbarlarining vertikal qarab iyerar- xiyasi va bo’ysunishi mavjud. Ammo chiziqli tarkibdan farqli o’laroq, bun- day bo’ysunish ma’muriy emas, balki sof uslubiy maslahatli bo’ysunishdir. Masalan, korxona reja bo’limining boshlig’i sex reja byurosi boshlig’iga, hat- to aynan shu vazifaga doir masala qarab ham buyruq berish huquqiga ega emas. Biror ma’muriy buyruqni korxona direktori sex boshlig’iga berishi mumkin, sex boshlig’i esa sex reja byurosi boshlig’iga shunday buyruq bera oladi.
Dasturli-maqsadli tuzilma. Hozirgi zamon korxonalari faoliyatidagi ko’pgina muammolarni hal etish gorizontal qarab kelishib olish va mu- vofiqlashtirishni talab etadi. Masalan, korxona yangi xil mahsulot ishlab chiqarishga ko’chadigan bo’lsa: - materiallarini sarflashning yangi me’yorini ishlab chiqish; - mehnat me’yorlarini qayta ko’rib chiqish; - turli kasbdagi ishchilarni tayyorlash va qayta tayyorlash; - yangi materiallarga ehtiyojni aniqlash; - yetkazib beruvchilar bilan aloqa o’rnatish; - yangi texnologiya- larni joriy etish va hokazolar talab qilinadi.
Matrisali tuzilma. Matrisali tarkib qarab boshqaruv ancha murakkab bo’lib, u mahsuloti nisbatan qisqa «umr» ko’radigan va tez-tez o’zgarib tura- digan korxonalar tomonidan qo’llaniladi. Bu tarkib korxonada gorizontal aloqalarni yo’lga qo’yish va ularni zamonaviy kompyuterlar yordamida mu- rakkab buyurtmalarini bajaruvchi turli korxonalar faoliyati bilan bog’lash, texnika sohasida yuqori malakali xizmat ko’rsatish va ekspertizani ta’minlashga qaratilgan. Ushbu tarkibni «tur» ko’rinishida tasavvur etish mumkin. U ikki turdagi tarkibning kombinasiyasini ifodalaydi.
Boshqaruvning matrisali tarkibining mohiyati shundaki, unda har bir xo- dim, ayni bir vaqtning o’zida, loyiha qarab boshqarish, shuningdek
Funksional organida xizmatda bo’ladi hamda ikki yoqlama bo’ysunadi. Bu tarkibning o’ziga yarasha afzalliklari bor. Bular quyidagilardir: - boshqaruv jarayonidagi (gorizontal) aloqalarning uzunligini keskin qisqartiradi va tart- ibga soladi; - qarorlar qabul qilishni tezlashtiradi va ularning mazmuni hamda natijalari uchun mas’uliyatni oshiradi; - korxonaning ichki va tashki sha- roitlariga ta’sir yetuvchi omillarning o’zgarishiga tezda ko’nikma hosil qiladi va shunga muvofiq ravishda amal qiladi; - chiziqli bo’ysunish vositasida bo’lim ichida byurokratiyaga bo’lgan moyillikni bir qadar so’ndiradi va hokazo.
Shu bilan bir qatorda, matrisali tarkibning ham ayrim kamchiliklari bor. Bular tarkibning murakkabligi va boshqaruv organlarining real vakolatiga ega emasligidir.
Rahbarning boshqaruv uslubi deganda, boshqaruv jarayonida kelib chiqadigan muammolarini hal qilish usullari majmui tushuniladi.