|
Умид тортиб бунда келган,
Мунглик синглим, хуш қол энди.
Жаҳонни сайр этиб юрсам,
Душманларнинг додин берсам,
Яна қайтиб элга келсам,
Эмикдошим, сени кўрсам,
Бунда келиб даврон сурсам,
Эмикдошим, хуш қол энди”.
(I-китоб, 1992 йил 80-бет)
Достонда ифода этилишича Асқар тоғи, ойна кўли, Чилвир чўли ва ҳ.к.ларнинг номлари, ойна кўли ёқасида Барчиной ўз канизаклари билан бахмал ўтовда яшаб, атрофларда сайр қилиши бежиз эмас, албатта. Чунки бундан бир неча минг йиллар илгари Бойсун-Қўнғирот элатлари шу манзилгоҳларда яшаб, табиат қўйнида унинг сахий неъматларидан баҳраманд бўлишган. Бойчибор каби отлар зотини кўпайтиришган. Тоғ ёнбағирларида қўй боқиб, текисликларда арпа-буғдой экиб, деҳқончилик қилишган. Буларнинг барчаси инсонларнинг соғлом яшаши, оилада фарзандларни баркамол қилиб тарбиялашига омил сифатида хизмат қилган.
Диққатга сазовор томонлардан яна бири шундаки, жаҳонга машҳур бўлган юртдошларимиз Абу Наср Фаробий, Ал Хоразмий, Ибн Сино, Маҳмуд Паҳлавон, Амир Темур, Алишер Навоий, Мирзо Бобур ва бошқа буюк алломаларнинг асарлари, илмий меросларида қадимги аждодлари-мизнинг ижтимоий-маданий ҳаётида саёҳатларнинг тутган ўрни ҳақида ҳам тўхтаб ўтилган. Навоий, Бобур ва бошқаларнинг асарларига битилган суратларда овчилик, боғ ва дарё, кўл соҳилларида ҳордиқ чиқазиш манзаралари тасвири берилган. Саёҳатларнинг кишилар саломатлигини яхшилаш, умрни узайтириш, жисмоний ва ижодий меҳнат қобилиятини оширишдаги ўрни тараннум этилган. Маҳмуд Қошғарий ўзининг “Девону луғатит турк” китобини ёзиш учун Туркистон ўлкасини пиёда ва уловларда кезиб чиққан. Унинг сайёҳлик фаолиятига доир илмий-қидирув ишлари нафақат ўз даврида балки кейинги минг йиллик давомида Турон ўлкасидаида қадрланиб келди. Унинг бу асари асосида кўплаб илмий тадқиқотлар бажарилган. Айниқса талаба-ёшлар М.Қошғарийнинг ҳаёти ҳақида ҳамда унинг асарини яхши ўргансалар фойдадан холи эмас.
Туризм – саёҳат ижтимоий-тарбиявий хусусиятларга эга бўлган назарий ва амалий фан сифатида ўқитилади. Унинг ижтимоий тузумлар (форма) билан боғлиқ бўлган ўз тарихи ҳамда ривожланиш жараёнлари бор.
Туризм умумий маънода сайр-саёҳатлар, саргузаштларни ифода этади. Шу сабабдан ижтимоий-турмуш ва меҳнат жараёнларида таркиб топади.
Энг қадимги одамлар яшаш учун ов ва меҳнат қуролларини яратишга ҳаракат қилишган. Шу тарзда тоғлар, ёввойи ҳайвонларни овлаганлар, уларни қўлга ўргатиб меҳнат билан шуғулланишган. Ов манзиллари ва дам олишга қулай бўлган жойларда маълум бир белгиларни (тур) қўйишган. Зарур пайтларда ана шу жойларга келиб ҳордиқ чиқаришган, турли ўйинлар ташкил қилиб мусобақалашишган.
Ишлаб чиқариш-меҳнат жараёнининг такомиллашуви, ов ва жанг қуролларини яратишнинг янги усуллари одамларнинг узоқ жойларга бориб ов ва меҳнат қилишига, шу асосда энг қулай ва яхши жойларни танлаб, дам олиши, ҳатто ўтроқлашиб қолишига олиб келган. Шу тариқа дарёлар, кўллар, денгизларда ов қилиш, сайр ўтказиш учун кемалар ясаб, улардан мақсадли фойдаланганлар. Бу соҳада Христофор Колумбнинг Америка қитъасига бориб қолиши (кашфиёти), турли саёҳатчиларнинг Ҳиндистон, Африка, Австралия ва бошқа қитъалар, мамлакатларга борганлиги тарихдан маълум.
Қадимги Ўзбекистон заминининг сўлим табиати, қўҳна шаҳарларидаги осори-атиқалар, дунё тамаддуни (цивилизацияси)га катта ҳисса қўшган алломаларни вояга етказган масканлар жаҳон аҳлини, сайёҳларини ўзига чорлаб келган. Александр Макдуний (мил.авв. IV аср) билан келган юнон маърифатпарварлари ўлканинг табиати ва ҳаётига оид қизиқарли эсдаликлар ёзишган. Хитойлик сайёҳ Чжан Цзянь (мил.авв.II аср) Фарғона водийсидан Қизилқум чўлларигача бўлган худудларни кезган. Шунингдек, Хитойлик Сюань Цзан (VII аср), италиялик Марко Поло (XIII аср), арабистонлик Ёқут Ҳамавий (XIII аср), марокашлик Абу Абдуллоҳ ибн Баттута (XIV-аср), испаниялик Руи Гонсалес де Клавихо (XIV аср), гарманиялик Иоганн фон Шилтьбергер (XIV-XV асрлар), Буюк Британиялик Энтони Женкинсон (XVI аср), венгриялик Арминий Вампери (XIX аср) каби дунё кезган сайёҳлар қўҳна юртимизда бўлишган ва кўрган- кечирганлари тўғрисида хотиралар ёзиб қолдиришган.
Шунингдек, Турон заминининг машҳур кишилари ҳам дунё кезиб, сафар таассуротлари асосида қимматли асарлар ёзишган. Абу Райҳон Берунийнинг ҳинд элига сафаридан кейин яратилган “Ҳиндистон” (1030 йил), Заҳириддин Муҳаммад Бобурнинг “Бобурнома” (1518/19-1530 йил) ,Абдурауф Фитратнинг Туркияга саёҳати хотираларини ўз ичига олган “Сайёҳи ҳинди” (1912йил) каби асарлар шулар жумласидандир. Умуман шарқ бадиий адабиётига мансуб саёҳатнома жанрида ҳам қадим юрт ҳаётига бағишланган асарлар бор (Муқимий, Нодим ва бошқалар).
Маворауннаҳрда илк сайёҳларнинг сафарлари Амир Темур ва темурийлар даврида фаоллашган. Амир Темур Француз қироли Карл VI ва инглиз қироли Генрих IV билан доимий алоқада бўлган. Унинг элчиси 1403 йил Парижга келган. Испаниялик Клавихонинг “Буюк Темурнинг ҳаёти ва фаолияти” китобида Маворауннаҳрдаги ижтимоий ҳаёт ва сайёҳларнинг Темур давлатига интилиши акс этган.
Do'stlaringiz bilan baham: |
