Ва ўрта махсус

Бадиий услубнинг фонетик хусусиятлари. Бадиий услубда ёзувчи ёки шоир эркин ижод қилади. Шунинг учун у бошқа услублардан, айниқса, сўзлашув услубидан кенг фойдаланади. Ёзувчи ёки шоир ўз қаҳрамони характерини ёритиш мақсадида унинг турли хил кўринишларидан фойдаланади. Бадиий услубда товуш алмашиниши, товуш тушиши, товуш ортиши, унли товушларнинг чўзилиши, ундош товушларнинг қаватланиши шунингдек, аллитерация, ассонанс, контаминация ва бошқа турли хил ҳодисаларни кузатишимиз мумкин. Масалан, товуш алмашиниши ва ортиши: Ўрмонда отишди, Қор эди қалин Йиқилди Ҳайқириб Яшаш-шин Ишта-лин (М.Юсуф) Юқоридаги парчада с товушининг ш товушига алмашиниши ҳамда сўз бошида и товушининг ортиши орқали дудуқ одамнинг нутқи кўрсатиб берилган. Ундош товушнинг иккилантирилиши, геминация ҳодисаси ҳам учрайди.
Оҳ, менинг ортимдан оввора онам,
Бир парча юраги минг пора онам. (М.Юсуф)
Ушбу мисрадаги овора сўзида в товуши иккилантирилиб ачиниш, ички ҳаяжон ифодаланган.
Бадиий матнда бир хил ундошнинг кетма-кет такрорланиши, яъни аллитерация ўзига хос ритмни вужудга келтиради.
Моҳиру меҳру маҳорат,
Олиму илму амал,
Ошиқу ишқу машаққат,
Шоиру шеъру шуур. (Э.Воҳидов)
Бу шеърий парчанинг дастлабки икки мисрасида м ундоши, кейинги икки мисрасида ш ундоши кетма-кет ишлатилган: ҳар иккиси 6 марта қўлланган. Мисралардаги товушлар такрори шеърнинг нафақат мусиқийлигини, балки мазмунан янада таъсирчан бўлишини таъминлаган.
Бадиий услубнинг лексик хусусиятлари.
Маълумки, бадиий матннинг таъсирчанлигини таъминлашда ижодкорнинг лексик воситалардан фойдаланиш (сўз қўллаш) маҳоратини белгилаш муҳим ўрин тутади. М.Йўлдошевнинг қайд этишича, бадиий матндаги поэтик актуаллашган лексик воситаларнинг лингвопоэтик қимматини белгилашда синоним, омоним, антоним, полисемантик, тарихий ва архаик сўзлар, янги ясалмалар шевага оид сўзлар, чет ва вульгар сўзларга алоҳида диққатни қаратиш лозим¹. Масалан,
Нутқда омонимлардан фойдаланган ҳолда турли сўз ўйинлари ҳосил қилинади:
Қўлингдан келганча чиқар яхши от,
Яхшилик қил, болам, ёмонликни от,
Насиҳатим ёд қилиб ол, фарзандим,
Ёлғиз юрса чанг чиқармас яхши от.
Бу ўринда от омоним сўзлари турлича маъноларни ифодаламоқда. Омоним сўзлардан фойдаланган ҳолда сўз ўйинларини яратиш тажнис (жинос) санъати дейилади. Бадиий адабиётда ушбу бадиий санъат қўлланиб яратилган тўрт қатор шеър эса туюқ деб аталади.
Синоним сўзлар, гарчи бир маънони ифодаласа-да, маъно нозикликлари орқали даражаланиш хусусиятига эга. Ана шу даражаланиш, яъни эмоционал-экспрессивликнинг кучайиб бориши коннотатив маънони ҳосил қилган. Шоир Эркин Воҳидов «Уч сўзда бир маъно» номли шеърида синонимик қаторни келтиради. Шоир шеърнинг ҳар бир мисрасида синонимик қаторни шундай берадики, бунда сўзларнинг маъноси кучайиб боради.
Сени кўрмишдир Айну Чашму Кўз.