Ва ўрта махсус

Қўшма гаплар синонимияси
1) боғланган қўшма гаплар таркибида бириктирув ва зидлов боғловчилари ўрнида –у, -ю, -да юкламалари синоним ҳолатда қўлланиши мумкин: Ҳаво булутлашди ва ёмғир ёға бошлади. Ҳаво булутлашди-ю, ёмғир ёға бошлади.
2) эга, кесим, тўлдирувчи, аниқловчи эргаш гапли қўшма гаплар содда гапларга синоним бўлади: Шуниси аниқки, биз бугун йўлга чиқа олмаймиз - Бизнинг бугун йўлга чиқа олмаслигимиз аниқ.
3) сабаб, мақсад, ўхшатиш эргаш гапларнинг кесимлари сифатдош, ҳаракат номи, от билан ифодаланса, содда гапларга синоним бўлади:Тоғ этаги жуда гўзал эди, гўё чиройли гилам тўшалгандай – Чиройли гилам тўшалгандай тоғ этаги жуда гўзал эди.
4) пайт, сабаб, шарт, тўсиқсиз, натижа, равиш эргаш гапларни ўз доирасида синонимлари билан алмаштириш мумкин: У келса (келган пайтда, келар экан), ҳамма кетиб бўлибди.
5) боғловчисиз қўшма гаплар боғланган ва эргашган қўшма гапларга синоним бўлади: Қор ёғди – дон ёғди (Қор ёғса, дон ёғади. Қор ёғди-ю, дон ёғди).
Синтактик омонимия нутқ босқичига хос хусусият бўлиб, сўз шакллари, бирикмалар ва гаплар орасида юз беради. Синтактик омонимияда ифоданинг, аввало шакл томонига, сўнгра мазмун томонига эътибор берилади. Шакллари бир хил, аммо мазмуни турлича бўлган сўз бирикмалари ва гаплардан бадиий тасвирда сўз ўйинлари, аския баъзан кулги яратиш учун яратилади.
-Афанди бугун сира оғзингизни очмадингиз, - деди суҳбатдошларидан бири.
-Эснайвериб, оғзим очилиб унинг йиртилишига оз қолди-ку, -деди афанди.(Афанди латифаларидан)
Эркин сўз бирикмаси билан турғун сўз бирикмаси омонимлик пайдо қилса, таъсирчанлик бир қадар кучли ифодаланади: Оғзи катта а) оғзининг ҳажма катта б)мақтанчоқ фразеологик ибора бўлиб таъсирчанлик ифодаланган. Содда гаплар орасида ҳам, қўшма гаплар орасида синтактик омонимлик учрайди (Бу ҳақда кейинроқ тўхталамиз)

1-топшириқ. Сўз боғламаларидаги нуқсонларни аниқланг. Уларни таҳрир қилиб кўчиринг.
1.Директор бош инженер билан ўз хонасида учрашди. 2.Чунки ферма ана шу режани қоплаш учун резерв ва имкониятлар етарли. (Газетадан) 3.Экин-текин ишларини қисқа вақтда ва сифатли якунлашда механизаторлардан Али Қаюмов, Фотима Ражабова, Ойсара Наврўзова сингари азамат колхозчиларимизнинг ҳиссалари катта бўлди. 4.Наққош кузнинг сахий мўйқаламидан баҳра олган ғўзалар қулоғида олтин балдоқлар селкиллаб турибди.