Ва ўрта махсус таълим вазирлиги

Расм.3.2.5. Ферментатив реакцияда ЕS комплекси ҳосил бўлиш механизмининг схематик тасвири.

Ферментатив реакцияда ES (фермент-субстрат) комплекси ҳосил бўлиши фермент молекуласида конформация ўзгаришлари орқали рўй беради. Бу жараёнда дастлаб оз вақт давомида мавжуд бўладиган, беқарор комплекс E*S ҳосил бўлади, сўнгра барқарор комплекс E¹P ҳосил бўлиши юз беради.

Бу жараённи қуйидагича ифодалаш мумкин:
S + E  E*S  E¹P
Бу ерда: E* - ферментнинг беқарор ҳолат; E¹ – фермент барқарор ҳолат.
Ферментатив реакциялар тезлигига муҳитнинг рН-кўрсаткичи, муҳит ҳарорати, оғир металлар каби бир қатор омиллар кучли таъсир кўрсатади. Қуйидаги расмда ферментатив реакция тезлигига муҳитнинг рН-кўрсаткичи ўзгаришларининг таъсири тасвирланган (Расм.3.2.6.):



Расм.3.2.6. Ферментатив реакция тезлигига муҳит рН -кўрсаткичи қийматининг таъсири.
Ферментатив реакция Н⁺ ионларининг концентрациясининг маълум бир қийматлари оралиғида, ёки фаол зона соҳасида энг кучли тезликда амалга ошади. Фаол зонадан олдинга ёки орқага силжишларда ферментатив реакция тезлиги 0 қийматга қараб камайиб боради. Муҳитнинг рН-кўрсаткичи қийматининг ферментатив реакция тезлигига бу кўринишдаги таъсири, реакция муҳитида ионланувчи атом гуруҳларининг мавжудлиги билан боғлиқ бўлади. Муҳитда Н⁺ ионлари концентрациясининг ўзгаришлари фермент молекуласининг ионланиш даражасига таъсир қилади, натижада ферментатив реакция тезлиги фаол зонадан четлашади.
Муҳит ҳарорати 80-100^оС бўлган шароитда фермет фаоллиги йўқолади (денатурация), бу жараённи қуйидаги схемада тушунтириш мумкин (расм.3.2.7.):

Расм. 3.2.7. Ферментатив реакция тезлигига ҳарорат ўзгаришларининг таъсирини ифодаловчи график

Ферментатив реакциялар t = 40-60⁰ С ҳароратда кучли фаолликка эга бўлади. Хар бир фермент учун оптимал ҳарорат кўрсаткичи мавжуд.

Ферментатив реакция тезлигига ҳарорат ўзгаришларининг таъсири механизми қуйидагича тушунтирилади. Бунда ҳароратнинг кескин ортиши фермент молекуласида денатурация жараёнининг кучайишига олиб келади ва ферментатив реакция тезлиги пасаяди. Жараёнда ES комплекс ҳосил бўлиши фермент молекуласининг ҳарорат ўзгаришларига чидамлилик даражасини нисбатан оширади. Ферментатив реакцияларда оқсил молекуласи - ферментдан ташқари, бир қатор органик ва анорганик моддалар (кофакторлар) иштирок этади.