|
Ikkinchi bob
.
madaniyatning asOsiy sOhalaRi
turmush tarzida diniy an’analar bilan milliy an’analar shu qadar chambarchas
bog‘lanib ketganki, ularni bir-biridan ajratib bo‘lmaydi
1
.
Diniy qadriyatlarning islohotlarni amalga oshirish sharoitida kishilarni
yuksak axloqiy ruhda kamol toptirish bilan bog‘liq asosiy xususiyatlari va
funksiyalari jamiyat ruhiyati, xalq turmush tarzi, umuman, ma’naviyat tizimi
negizida qarab chiqilmog‘i kerak. Shu ma’noda, milliy va umuminsoniy
fazilatlarni mujassamlashtirgan diniy qadriyatlar va ularning asosiy qoidalari
islohotlarning axloqiy zaminini tashkil etadi.
Mulk shakllarining xilma-xilligi mehnat xarakteriga, taqsimot masalasiga
belgilovchi ta’sir ko‘rsatdi, bu fuqarolar turmush darajasining rang-barangligiga
olib keldi, biroq bu xilma-xillikni xalqimizning umummadaniy tamoyillari
hisoblangan soflik, halollik, diyonatlilik kabi fazilatlar uyg‘unlashtirib turadi.
Ayni vaqtda, muqaddas dinimiz islom ham insonning bosqinchilik, zo‘ravonlik,
o‘g‘rilik, poraxo‘rlik, bo‘hton, sotqinlik, sudxo‘rlik, g‘iybat, chaqimchilik, tuhmat,
xiyonat, qimor bilan bog‘liq illatlarini qoralaydi, moliyaviy ishlarga qalbaki
bitim tuzishni taqiqlaydi.
hozirgi paytda tijorat va iqtisod sohasiga bozor tashvishlari bilan band
tadbirkorlar, fermerlar, tijoratchilarning kirib kelishi, o‘z-o‘zidan ravshanki,
ularning ma’naviy dunyosini shakllantirish masalasini keltirib chiqaradi.
Binobarin, tijorat va iqtisodiyot ishlarining ko‘lami uni tashkil etuvchilar va
amalga oshiruvchilar oldiga yuksak ma’naviy fazilat egasi bo‘lish mas’uliyatini
qo‘yadi. Bunday yuksak tuyg‘uni tarkib toptirishda musulmonchilikning
eng muqaddas tamoyillari negiz bo‘lib xizmat qilishi kerak. Buyuk alloma
Abu Abdulloh Muhammad ibn Ismoil Buxoriyning hadisi shariflarida bayon
etilishicha, mol-dunyosi ko‘p odam badavlat emas, balki nafsi to‘q inson
badavlatdir, savdo-sotiqda hiy-lakorlik, bozorni kasod qilish maqsadida ataylab
narx-navoni oshirish va aldamchilik qilish makruhdir
1
.
Islom qadriyat sifatida yolg‘iz diniy qoidalar, ko‘rsatmalar, tamoyillar
yig‘indisidan iborat emas, ayni vaqtda, u kishilar o‘rtasidagi siyosiy, iqtisodiy,
ijtimoiy-falsafiy, axloqiy-estetik, huquqiy munosabat larning ham ifodasidir.
Shu ma’noda, buyuk bobokalonimiz Amir Temurning islom dini va uning
sofligini saqlash asosida jamiyatdagi ma’naviy barqarorlikni ta’minlashga
erishganligini esga olish o‘rinlidir. «Temur tuzuklari»da qayd etilishicha,
«davlat agar dinu diyonat asosida qurilmas ekan, to‘ra-tuzukka bog‘lanmas
ekan, unday saltanatning shukuhi, qudrati, tartibi yo‘qoladir. Bunday saltanat
yalang‘och odamlarga o‘xsharkim, uni ko‘rgan kimsa nazarini olib qochadi.
Yohud nasu nokas tap tortmay kirib chiqadigan tomsiz, eshik-to‘sig‘i yo‘q
uyga o‘xshaydi»
2
.
Buyuk Temur o‘z siyosiy-ijtimoiy faoliyatida hamisha Olloh, tafakkur,
90
madaniyatshunOslik asOslaRi
qilich, kitob kabi tushunchalar bilan birga iymonga suyanib ish tutishni
ta’kidlaydi. Iymon, deydi u, insonni barcha jonli zotlardan farqlantirib turadigan
xususiyatdir. Iymonli odam xiyonat qilmaydi, qarindosh-urug‘lari, elu xalqining
or-nomusini himoya qiladi, halollik va poklikni fazilat deb biladi.
Yuqorida aytilgan fikrlar umuman din, xususan, islom va islomiy
qadriyatlarning xalqimiz tarixida tutgan buyuk ma’naviy salohiyatini tasavvur
etishga asos bo‘ladi.
Respublikamizda milliy mustaqillikka erishish tufayli bozor munosabatlari
tomon qo‘yilgan har bir qadam ma’naviy merosimizni, xususan, diniy
qadriyatlarimizga yangicha munosabatda bo‘lishni taqozo etadi. Yaqin
vaqtlargacha ma’naviyatimizdan sun’iy ravishda chetlashtirilgan diniy omillar
o‘z maqomiga ega bo‘lganligi ravshan. holbuki, «asrlar mobaynida xalqimizning
yuksak ma’naviyat, adolat parvarlik, ma’rifatsevarlik kabi ezgu fazilatlari Sharq
falsafasi va islom dini ta’limoti bilan uzviy ravishda rivojlandi. Va, o‘z navbatida,
bu falsafiy-axloqiy ta’limotlar ham xalqimiz dahosidan bahra olib boyib
bordi. Bizning kelajagi buyuk davlatimiz ana shu falsafaga uyg‘un holda, Xoja
Ahmad Yassaviy, Xoja Bahouddin Naqshband, Imom Buxoriy, Imom Termiziy,
Amir Temur, Mirzo Ulug‘bek, Alisher Navoiy, Bobur Mirzo singari mutafakkir
ajdodlarimizning dono fikrlariga uyg‘un holda shakllanishi lozim»
1
.
Ko‘rinib turibdiki, hozirgi paytda islom qadriyatlariga suyanish
musulmonchilikning asl tamoyillarini rivojlantirish, ularni kishilarimiz hayotiy
faoliyatlariga singdirish ham tarixiy, ham mantiqiy, ham madaniy jihatdan
zarurdir, ayni vaqtda, bu — xalqimizning dunyoqarashi, axloqining mazmunini
belgilashda asosiy mezonlardan hisoblanadi.
Avvalambor, din va dindorlar ahlining jamiyatda tutgan o‘rnini hisobga
olgan holda, ma’naviy hayot bilan diniy munosabatlarni uyg‘unlashtirish
masalasi ijobiy hal etilmoqda. Mustaqillik sharoitida e’tiqod erkinligi, davlat
bilan dinning o‘zaro munosabati, dindor fuqarolar haq-huquqlarining
konstitutsion negizga qo‘yilishi, respublika ijtimoiy hayotida dinning mavqei,
xalq o‘rtasida totuvlikni ta’minlashdagi ahamiyati, teng huquqli fuqarolar
degan insonparvarlik va vatanparvarlik qoidasining ro‘yobga chiqishida uning
ijobiy ta’sir ko‘rsatishi kabi murakkab muammolar oqilona tarzda hal etildi.
Boshqa tomondan, din davlatdan rasman ajratilgan bo‘lsa ham, jamiyatda
yashab turishi, davlat o‘z yo‘liga, din o‘z yo‘liga rivoj topishi hodisasidan ayrim
fuqarolarning uni qurol qilib olib siyosatga aralashuvlari, osoyishtalikka rahna
solishlari, g‘arazli niyatlarda foydalanishga, soxta obro‘ orttirishga intilishlari
mustaqillik siyosatiga zid ekanligi ochiq-oydin e’lon qilindi.
Darhaqiqat, mustaqillik tufayli yurtimizda erishilgan iymon erkinligi ba’zi
g‘arazgo‘y va mutaassib kishilarda undan siyosiy manfaatlar va maqsadlar
uchun foydalanish xavfini yuzaga keltirdi. Prezidentimiz I. A. Karimov
91
Do'stlaringiz bilan baham: |
