|
Veb texnologiyalar va dasturiy vositalar
Internetning WWW xizmati kundan-kunga rivojlanib, mukammal
ma‘lumotlar manbasiga aylanib bormoqda. Uning yordamida istalgan
soxada, istalgan mavzuda va istlagan vaqtda ma‘lumotlarni qidirib topish,
ulardan foydalanish, zarur bo‘lsa ulardan nusxa olish mumkin. Internetning
ushbu xizmat turidan foydalanish uchun avvalo mijoz kompyuterida xuddi
shunday imkoniyatlarni yaratib beruvchi maxsus dastur ta‘minoti bo‘lishi
zarur. Bunday dastur ta‘minoti brauzer (Browsers) deb ataladi.
Eng birinchi brauzer CERN (Evropa Fizika Tadqiqotlari Markazi)
xodimi Tim Berner tomonidan kashf qilingan. AQShning NSCA (Milliy
Super Xisoblash Markazi) xodimi Mark Andrisson va bir nechta talabalar
tomonidan ishlab chiqilgan Mosaic brauzeri esa grafik ma‘lumotlarni
ekranda aks ettira oluvchi birinchi brauzer bo‘lgan.
Brauzer inglizcha so‘z bo‘lib, ko‘rinishni ta‘minlash, ko‘rsatish
ma‘nosini anglatadi.
Dunyoda
eng
ko‘p
foydalaniladigan
brauzerlar
Netscape
Communication Navigator va Internet Explorer lar xisoblanadi.
Bugungi kunda Netscape xamda Internet Explorer dan tashqari yana
ko‘plab Opera, FMSD Friada, MSICE, Web celerator, AtGuard, AdWiper
kabi brauzerlar mavjuddir. Brauzerlarga qo‘yiladigan asosiiy talablardan
biri, bu internetning WWW xizmatidagi ma‘lumotlar joylashgan web
saxifalarini qaysi texnologiya yordamida ishlashidan, xamda qaysi dasturlash
tilida yozilganidan qat‘iy nazar, undan to‘liq foydalanish imkoniyatlarini
yaratib berishdir. Bu talabga xamma baruzerlar xam javob bera olmaydi.
Bunga misol qilib Netscape Communicator ning Microsoft kompaniyasining
VisualBasic Script tili qo‘llanilgan web saxifalarni ekranda aks ettira
olmasligini keltirish mumkin.
Internet Explorer, Google Chrome brauzerlari esa ixtiyoriy web
saxifani xech qanday muammolarsiz ko‘rish va undan to‘liq foydalanish
imkoniyatini yaratib beradi. Opera brauzerining muxlislari esa uni juda
ixcham xajmda ekanligi uchun yaxshi ko‘rishadi. Chunki bu brauzer
kompyuter tashqi xotirasidan atigi 2 Mb gina joyni egallaydi xolos. Uning
juda xam tezkor ishlashi va ko‘plab Netscape ishlaydigan PlugIn lar
7
Macromedia Flash, Acrobat Reader, Cosmo Player larni o‘zida aks ettira
olishi unga bo‘lgan qiziqishga sabab bo‘lmoqda.
Web saxifalar va ularni uzatish xaqida qisqacha to‘xtalib o‘taylik.
Shaxsiy elektron xisoblash mashinalarida formatlashtirilgan elektron
xujjat WYSIWYG (What You See Is What You Get) «Nimani ko‘rayotgan
bo‘lsang, o‘shani olasan» prinstipida ishlaydigan matn taxrirlagichlar
yordamida yaratiladi. Masalan MS Word, Lexicon, AmiPro kabilar
yordamida.
Bunday dasturlar yordamida biz elektron xujjatni xoxlagan shriftda,
o‘lchamda, chap yoki o‘ng tomondan tekislagan xolda yaratishimiz mumkin.
Ammo biz ushbu elektron xujjatni internet yordamida e‘lon qila olmaymiz.
Sababi, uni o‘qimoqchi bo‘lgan boshqa bir internet mijozining shaxsiy
komyuterida biz foydalangan matn taxrirlagich dasturi yoki shriftlar
o‘rnatilmagan bo‘lishi mumkin. Buni oldindan aytib bo‘lmaydi. Undan
tashqari ushbu matnni ochishga mo‘ljallangan «oyna»ning o‘lchamlari
xaqida xech qanday ma‘lumotlarga ega emasmiz. Shuning uchun xam
ShEXMlarda foydalaniladigan matn taxrirlagichlar va ularning «format»lash
usullaridan internetda foydalanib bo‘lmaydi.
Bunday noqulayliklarning oldini olish maqsadida yangi HTML (Hyper
Text Markup Language) «gipermatnlarni belgilash tili» protokoli, standarti
yaratildi. Bu standart bir qancha maxsus operatorlar majmuasidan iborat
bo‘lgan HTML dasturlashtirish tili bo‘lib, uning yordamida elektron
xujjatlarni internetda bevosita e‘lon qilish mumkin.
Protokol – bu kompyuterlar orasidagi aloqa o‘rnatilishida,
ma‘lumotlarni qabul qilishi va uzatishda foydalaniladigan signallar
standartidir. Ya‘ni, kompyuterlar protokol yordamida bir-biri bilan
boғlanadi. Protokol to‘ғri bo‘lsagina, kompyuterlar o‘rtasida aloqa
o‘rnatiladi. Bu kompyuterlarning boғlanish tartibi yoki standartidir.
HTTP (Hyper Text Transfer Protocol) esa gipermatnlarni uzatish
protokoli bo‘lib, u tarmoq protokollari ichida eng sodda va qulay
protokollardan xisoblanadi. Uning asosiy vazifasi «giperboғlanish»dan xosil
bo‘lgan URL manzilli elektron xujjatlarni o‘qishga oid so‘rov (zapros)ni
serverga jo‘natish (xuddi shu vaqtda so‘ralayottgan xujjat joylashgan server
bilan aloqa o‘rnatiladi) va so‘ralayotgan xujjat olib bo‘lingandan so‘ng
server bilan aloqani uzishdan iborat.
HTML formatida tayyorlangan elektron xujjat HTML xujjat, web
xujjat yoki web saxifa deb ataladi. Agar elektron xujjatni tayyorlash xaqida
Kalmuratov. B
gap borsa, u xolda xujjat HTML xujjat deb ataladi, ushbu elektron xujjatni
internetda e‘lon qilish yoki tarqatish xaqida gap borsa, u xolda bunday
elektron xujjat web saxifa deyiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
