Va kommunikasiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

Axborot himoyasi
– axborot xavfsizligini ta’minlashga qaratilgan tadbirlar, 
uslublar va vositalar majmuasida iborat bo‘lib, axborotni to‘laligi; kompyuter 
ashyolari va unda saqlanayotgan programmalar hamda ma’lumotlarga ruxsatsiz 
kirishni oldini olish; kompyuterlardagi programmalarni ruxsatsiz foydalanishning 
oldini olish kabi asosiy vazifalarni ta’minlaydi. 
Himoyaga qo’yiladigan talablarning asosini tahdidlar ro’yxati tashkil etadi. 
Bunday talablar o’z navbatida himoyaning zaruriy vazifalari va himoya vositalarini 
aniqlaydi. Demak, kompyuter tarmog’ida axborotni samarali himoyasini ta’minlash 
uchun himoya tizimini loyihalash va amalga oshirish uch bosqichda amalga 
oshirilishi kerak. - xavf-xatarni taxlillash; - xavfsizlik siyosatini amalga oshirish; - 
xavfsizlik siyosatini madadlash 

---

Insonlar orqali: 
- begona shaxs tomonidan ekrandan axborotni o‘qish; 
- shifrlangan axborotni programma yordamida ochish; 
- axborot fizik tashuvchilarini o‘g‘rilash. 
Apparat orqali: 
- kompyuterga axborotlarni kiritishni ta’minlovchi maxsus apparat vositalarini 
ulash; 
elektromagnit signallarini ushlab qolish uchun maxsus texnika vositalarini 
qo‘llash 
Programma orqali: 
- axborotga 
programmani ruxsatsiz kirishi
; 
- shifrlangan axborotni programma orqali ochish; 
- axborotni tashuvchilardan programma orqali nusxalash, mobaynida axborot 
chiqib ketishi mumkin 
Axborot xavfsizligi xususiyatlari 
maxfiylik – axborotga ruxsatsiz kirishdan himoyalashdan iborat 
butunlik – axborotni dolzarbligi va qarama - qarshilik bo‘lmasligi, uning 
buzilishi va ruxsat berilmagan o‘zgartirishlardan himoyalash 
Ochiqlik – etarli vaqt mobaynida talab qilingan axborot xizmatini olish 
imkoniyati, 
Zamonaviy 
kompyuter 
tizimlarining 
yaratilishi 
va 
global 
axborot 
tarmoqlarining paydo bo‘lishi, kompyuter tizimlari va tarmoqlarining xavfsizlik 
muammosini 
yuzaga 
keltirdi. 
Kompyuter tizimlari va tarmoqlarining xavfsizligi deganda, ularni me’yoriy ishlash 
jarayoniga tasodifiy yoki oldindan mo‘ljallangan aralashishdan hamda ularni tashkil 
etuvchilarini o‘g‘irlashga, o‘zgartirishga yoki buzishga bo‘lgan intilishlardan 
himoya 
qilish 
tushuniladi. 
Kompyuter tizimlari va tarmoqlarida axborotni 
himoya qilish usullari
 

---

-Huquqiy usullar; 
-Tashkiliy usullar; 
-Texnik usullar; 
-Axborotni zaxiralash yoki nusxalash usullar; 
-Kriptografik usullar; 
-Simmetrik va nosimmetrik shifrlash usullari; 
-Almashtirish usullari; 
Axborotni himoya qilishning huquqiy usullari ixtiyoriy vazifani bajaruvchi himoya 
qilish tizimini rasmiy ravishda qurish va ishlatishni asosi bo‘lib xizmat qiladi. 
Tashkiliy usullar bir nechta xavflarni bartaraf etish uchun ishlatilsa, texnik 
usullar tashkiliy va texnik tadbirlarga asoslangan holda ko‘pchilik axborotlarni 
himoya 
qiladi. 
Axborotni himoya qilishning huquqiy usullarida huquqiy xarakterli masalalar ko‘rib 
chiqiladi: 
kompyuter jinoyatchiligi uchun jazolash me’yorlarini ishlab chiqish; 
programma tuzuvchilarning mualliflik 
huquqlarini himoya qilish
; 
jinoiy va fuqarolik qonunchiligi sohasida sud ishini mukammallashtirish; 
kompyuter tizimlarini ishlab chiquvchilar ustidan jamoat nazoratini o‘rnatish 
va mos xalqaro shartnomalarni qabul qilish 
Axborotni ximoya qilishning texnik usullari apparatli, programmali va apparat-
programmaliga bo‘linadi. Texnik usullarda quyidagi xarakterdagi masalalar ko‘rib 
chiqiladi: 
-kompyuter tizimlari va tarmoqlarida axborotga ruxsatsiz murojaat qilishdan 
himoya qilish; 
-virusga qarshi himoya qilish; 
-elektromagnit, akustik maydon va nurlanishlar orqali «ushlab» olishni bartaraf 
etish; 
-kriptografik usul asosida xabarlarni yuqori tuzilishli berkligini ta’minlash; 
Axborotni zahiralash yoki nusxalash usullari axborotni tasodifiy xavflardan himoya 
qilishning eng samarali usullaridan biri hisoblanadi. Nusxalash bilan axborotni 
butunligi ta’minlanadi. Axborotni zahiralash usuli axborotni tiklash vaqti 

---

bo‘yicha tezkor va tezkor bo‘lmagan usullarga bo‘linadi. Nusxalanadigan axborotni 
haqiqiy vaqt oralig‘ida ishlatishni ta’minlaydigan usullar tezkor usullarga tegishli 
bo‘ladi. Nusxalanadigan axborotni ishlatishga o‘tish, ushbu kompyuter tizimlari 
uchun haqiqiy vaqt oralig‘ida axborotni ishlatish uchun so‘rovlarni bajarish 
imkonini beradigan vaqt ichida amalga oshiriladi.