V. V. Mayskiy

Simpatik innervatsiya qoʻzgʻalishi natijasida yuzaga keladigan asosiy effektlar: 
1.Koʻz qorachigʻining kengayishi (kamalak parda radial muskullarida joylashgan 
1 
(G
q
)
retseptorlar hisobiga shu muskul qisqarishi sabab.) 
2.Yurak faoliyati kuchayishi:(Yurakda joylashgan 
1
(G
s
) 
retseptorlar hisobiga) 
a)Yurak qisqarishini kuchayishi
b)Yurak qisqarishlar sonining ortishi 
c)Atrioventrikulyar oʻtkazuvchanlikning yengillashishi 
3. Qon tomirlarning torayishi (arterial va venoz). (qon tomirlarda joylashgan 
1 
(G
q
) va
2 
(G
i
)
retseptorlar hisobiga) 
4.Arterial va venoz qon bosimining oshishi (yurak qisqarishlarining osishi va qon 
tomirlarning torayishi). 
Parasimpatik innervatsiya qoʻzgʻalishi natijasida yuzaga keladigan asosiy effektlar: 
1.Koʻz qorachigʻining torayishi (kamalak parda aylana muskullarida joylashgan M
3
(G
q
) 
retseptorlar hisobiga shu muskul qisqarishi). 
2.Akkomodatsiya spazmi (siliar yoki kipriksimon muskullar qisqarishi, M
3
(G
q
) hisobiga). 
3.Yurak qisqarishlarining kamayishi ( M
2
(G
i/o
) hisobiga). 
4.Atrioventrikulyar oʻtkazuvchanlikning qiyinlashuvi ( M
2
(G
i/o
) hisobiga). 
5.Ichki organlardagi silliq mushaklar tonusining oshishi –– bronxlar, oshqozon-ichak tizimi 
va siydik pufagida (sfinkterlardan tashqari). ( M
1
(G
q
) va M
3
(G
q
) hisobiga). 
6.Bronxial va hazm bezlari sekretsiyasi oshishi 
(soʻlak bezlari, oshqozon-ichak tizimi 
bezlari)
( M
1
(G
q
) va M
3
(G
q
) hisobiga).
Efferent innervatsiyaning umumiy sxemasi 9- rasmda koʻrsatilgan .
Farmakologik moddalar efferent innervatsiyaga ta‘siri sinapslarda sodir boʻladi
(ganglionergik sinaps, neyro-effektor sinaps, nerv-muskul sinapsi). Koʻpgina efferent 
innervatsiya sinapslarida qoʻzgʻalishlar asetilxolin yordamida oʻtkaziladi. Bunday sinapslar 
xolinergik sinapslar deb nomlanadi. Asetilxolin qoʻzgʻalishni postganglionar parasimpatik 
tola va organlardagi effektor hujayralar oʻrtasida hosil boʻlgan sinapslarda qoʻzgʻalishni 
oʻtkazadi. Simpatik gangliyalarda qoʻzgʻalishni asetilxolin ta‘sirida oʻtkaziladi. Simpatik 
gangliy neyronlari buyrak usti bezining miya qismidagi xromaffin hujayralari bilan 
bogʻlangan. Bu hujayralar ham xolinergik innervatsiya oladi, lekin simpatik gangliy 
neyronlaridan farq qilib, aksonlaridan asosan adrenalin (A – hujayralar) va kam miqdorda 

---

85 
Manbaa:
@pharma_baza
noradrenalin (N – hujayralar) ajraladi. Asetilxolin qoʻzgʻalishni nerv-muskul sinapslari 
boʻylab oʻtkazadi 
(harakatlantiruvchi nerv tolalari va skelet mushak tolalari oʻrtasida)
.
Asetilxolin ajraladigan nerv tolalari 
xolinergik tola
deb nomlanadi. Postganglionar nerv 
tolalari oxiri va effektor a‘zo hujayralaridan hosil boʻlgan sinapslarda noradrenalin mediator 
sifatida ta‘sir qiladi. Bunday sinapslar 
adrenergik
deb nomlanadi 
(mediator Noradrenalin 
hisoblanadi)
. Noradrenalin ajraladigan nerv tolalari ham adrenergik deb nomlanadi. Ter 
bezlarining katta qismi atipik simpatik innervatsiya oladi: postganglionar simpatik tola 
noradrenalin ajratmaydi, lekin atsetilxolin ajratadi 
(simpatik xolinergik innervatsiya)
.