V. S. Xan Koreya tarixi обязательный экзем пляр

Q a d im g i  C h o s o n n in g  
H a r  ikki  K o rey ad a  k en g   ta rq a lg a n
ta sh k il  to p is h i 
a fso n ag a  k o 'ra ,  Q a d im g i  C h o so n
d a v la tin in g   asoschisi  o sm o n   kishi- 
si  ajd o d i  T a n g u n   h iso b lan g an .  R ivoyatga  k o 'ra ,  o sm o n   h u k m d o ­
ri  X van in n in g   k a tta   o 'g 'li  X v a n u n o sm o n   o d a m la rn i  b o sh q a rish  
m a q sa d id a   k o 'p   m a ro ta b a   y u q o rid a n   y e rg a   q a ra g a n .  Bu  xab arn i 
e sh itg a n  X vanun o 'g 'lin i u ch  m in g  y o rd a m c h i (ru h la r) m u lo z im la r 
k o 'm a g id a   u ch   m u h ri  b ilan   y erg a  y u b o rg a n .  X v a n u n   u ch  boshli 
T x eb o k san  to g 'in in g  e n g  y u q o ri c h o 'q q isid a  ru h la r u c h u n   q u rb o n - 
lik q ilin a d ig a n  d a ra x t o ld ig a tu sh g a n . U k ey in ch a lik  b u  y e rd a  " r u h ­
lar ib o d atx o n asi" yoki " m u q a d d a s  s h a h a r" g a  aso s solgan. Y om g'ir, 
sh am o l  va  b u lu t  ru h la r  y o rd a m id a   X v a n u n   360  ish   (360  k u n d a g i 
h a r   b ir  y u m u sh )n i  va  o d a m la rn i  b o sh q a rg a n .  U   in so n la rg a   turli 
bilim  va  k o 'n ik m a la r:  tu rli  g iy o h la rn in g  y e rd a n  u n ib  ch iq ish   m u d - 
dati;  b e m o rla rn i  d av o lash ;  yaxsh ilik n i  y o m o n lik d a n   ajratish;  jazo 
tu rla rin i  o 'rg a tg a n .
K u n la rd a n  b irid a  X vanun o ld ig a a y iq  va y o 'lb a rs kelib, o 'z la rin i 
in so n g a  a y la n tirish n i  so 'ra g a n .  X v a n u n   u la rg a   g 'o r d a   y u z   k u n  
sehrli  sh u v o q   va  sa rim so q   p iy o z n i  y ey ish n i  va  q u y o s h d a n   y ashi- 
rin g a n   h o ld a   y a sh a sh n i  s h a rt  qilib  q o 'y g a n .  B u  sh a rtn i  b ajarish -

---

II Bob.  Q A D IM G I C hO SO N
1 5
d a  y o 'lb a rsg a   sa b r  va  m a to n a t  y etish m ag an .  U  m a 'lu m   m u d d a t 
o 'tg a c h  g 'o r d a n  chiq q an . A yiq esa sh a rtn i bajarib, 21  k u n d a n  k ey in  
g o 'z a l b ir q izg a  ay lan g a n .  U   o 'z in i  y o lg 'iz   h is  q ilgan.  S h u  b o is  h a r 
k u n i  q u rb o n lik   q ilin a d ig a n   d a ra x t  o ld ig a   kelib,  u n g a   fa rz a n d   ato 
q ilishini  so 'ra b   iltijo  q ilgan.  U n in g   iltijolarini e sh itg a n  X v a n u n   in ­
son  q iyofasiga  kirib,  u n g a   u y la n g a n .  N a tijad a  u la rn in g   n ik o h id a n  
T a n g u n   d u n y o g a   k elgan.  T an g u n   e ra m iz g a c h a   b o 'lg a n   2333  y ild a 
K oreya y arim   o ro lid a  C h o so n   ("T ong u fo ri" )  d e g a n   d a v la tn i tu zib , 
u n i  1500 yil b o sh q a rg a n  h a m d a  1908 y o sh g a k irg a n d a   h u k m d o rlik  
ra m z in i  to p sh irib ,  to g '  ru h ig a   ay la n g a n  ekan.
K oreys  d a v la tin in g   asoschisi  T an g u n   h a q id a g i  riv o y at  k o rey s 
m illiy   sh u u rin in g   m u h im   qism i  h iso b la n a d i.  G archi,  C h o so n n in g  
p a y d o   b o 'lis h   d a v ri  ju d a   q a d im iy la sh tirilg a n ig a   qaram ay,  y u ­
q o rid a g i  riv o y at  u s h b u   m a z m u n d a   d a stla b   XIII  a sr  ik k in ch i  yar- 
m id a   b u d d a v iy   ro h ib   Iry o n   to m o n id a n   y o zilg an   " S a m g u k   y u sa" 
(" U n u tilg a n   u ch   d a v la tn in g   ish la ri'',  1285  y.)  n o m li  m a n b a d a   u c h ­
ra y d i.  K eyingi  ikki  a sr  d a v o m id a   T a n g u n   h a q id a g i  afso n a  b a 'z i 
o 'z g a ris h la r b ilan  b o sh q a  tarix iy  m a n b a la rd a  h a m   z ik r q ilin g an .
M aT um ki,  tu rli  afsona  va  rivoyatlar,  ay n iq sa,  tarix iy  riv o y a tla r 
afso n av iy   v o q e a la rg a   aso sla n g a n   b o 'lib ,  ta rix iy lik d a n   b iro z   y iro q  
b o 'la d i.  X u su san ,  T an g u n   h a q id a g i  a fso n a  h a m   q a n d a y d ir  xayo- 
liy  ja m iy a tn in g   o 'z ig a   xos  v aria n tid ir.  U n d a   K oreya  y arim   oroli 
ah o lisin in g   ilk  tem ir  d a v rid a g i  d u n y o q a ra s h i  x alq o n a  e p o s  ta rz i­
d a   ta sv irla n g a n .  L ekin  s h u n g a   q a ra m a y   m a z k u r  riv o y a tla rd a   k o ­
re y sla r tarix ig a o id  a y rim  q iziq arli m a 'lu m o tla r u c h ra sh i b ila n  h a m  
ah a m iy a tlid ir.  U m u m a n   o lg a n d a ,  y u q o rid a   k e ltirilg a n   afso n a n in g  
a h a m iy a ti q u y id a g ila rd a  b irm u n c h a   y o rq in  n a m o y o n  b o 'la d i.
B irinchidan,  a y n a n   m a z k u r  afso n a  o rq a li  k o re y s  etn o sin in g  
sh ak llan ish i  q a d im g i  q a b ila la rn in g   q ay si  to te m   ajd o d   (b o 'ri  va 
y oT barsjga  e'tiq o d   qilg an lig i  h a q id a g i  m a 'lu m o tg a  eg a b o 'lam iz.
Ik k in c h id a n , ay iq  h a q id a g i sy u jet b a rq a ro r b o 'lib , u n d a  y o 'lb a rs 
h a q id a g i  m a 'lu m o t  u c h ra m a slig i,  m a z k u r  h a y v o n la r  to te m   aj­
d o d   b o 'lg a n   ikki  q a d im g i  q ab ila  yoki  q ab ila  u y u s h m a s i  o ra sid a g i 
o 'z a ro   k u ra s h d a   a y iq  q ab ilasi g 'o lib  b o 'lg a n lig id a n   d a lo la t b erad i. 
M aT um ki,  koguryo  va  yemek  kabi  q a d im g i  k o re y s  q a b ila la rin in g  
to te m  ajd o d i ay iq  b o 'lg a n  b o 'lsa, sharqiy qavmlar  -  y o 'lb a rsn i  totem  
hiso b lag an lar.

---

1 6
II  Bob.  Q A D IM G I C hO SO N
U c h in c h id a n ,  X v a n u n n in g   u ch   m in g   y o rd a m c h isi  b ilan   Txe­
b o k san   to g 'id a n   tu sh ish i  h a q id a g i  m a 'lu m o tla rd a   q a d im g i  k o re y s 
q a v m la rin in g  K oreya y a rim  o ro lig a  kirib  kelishi  ak s etgan.
T o 'rtin c h id a n ,  T x eb o k san   to g 'in in g   en g   y u q o ri  ch o 'q q isid a  
jo y lash g an   m u q a d d a s   d a ra x t  o ld id a g i  ru h la r  m ask an i  -  b u   q a v m ­
la r  e 'tiq o d id a   to te m iz m   b ila n   b irg a  to g '  va  o 'sim lik   k u lti  h am  
b o 'lg a n id a n   d a lo la t b erad i.
B eshinchidan,  ikki  b iologik  o p p o z itsiy a   -   e rk a k   va  ayol 
o 'rta s id a g i  n ik o h   esa  u la rn in g   h a y o t  ta rz id a   d u n y o n i  y a ra tu v c h i 
b in a r  o p p o z itsiy a   (se rp u sh tlik   kulti)  m u h im   ro l  o 'y n a g a n lig in i 
k o 'rish   m u m k in .  M a 'lu m k i,  X itoy  m ifo lo g iy a sid a  o sm o n   va  yer- 
n in g   q o 'sh ilish i  yan  va  in  o 'rta s id a g i  m u n o s a b a tla r  y u q o ri  n u q ta  
b o 'lg a n   b o 'lib ,  b u   h o la t  k o re y sla r  d u n y o q a ra s h ig a   h a m   sezilarli 
ta'sir q ilgan.  A y n a n  ikki  xalq   o ra sid a g i  o 'z a ro   a lo q a la r  K oreya  h u ­
d u d id a   so d ir  b o 'lg a n lig i  b o ra sid a g i  m a 'lu m o td a n   k o re y sla rn in g  
d u n y o q a ra s h id a   e tn ik   jih a td a n   b irla sh u v   b o sh la n g a n lig in i  k u z a - 
tish  m u m k in .
O ltin ch id an ,  y o m g 'ir,  sh am o l  va  b u lu tla rn i  b o sh q a rish   h a m d a  
T an g u n   to m o n id a n   o d a m la m in g   b o sh o q li  o 'sim lik la r  o 'stirish i 
m in ta q a d a   d e h q o n c h ilik   m a d a n iy a ti  ta ra q q iy   e tg a n lig id a n   d a lo la t 
b e ra d i.  B u n d an   tash q ari,  b u n d a   q u y o sh   k u lti  (T a n g u n n in g  bobosi 
X vanin  o sm o n   va  q u y o sh   ilohi  b o 'lg a n )  b ila n  b o g 'liq lig in i  k o 'rish  
m u m k in .  Q u y o sh  (erkak)  u r u g 'in in g  y er (ayol) b ila n  q o 'sh ilish i  in- 
so n iy a tn in g  d av o m iy lig i -  s e rp u sh tlik n in g  p a y d o  b o 'lish ig a   sabab 
b o 'lg a n .
Y ettinchidan,  T a n g u n n in g   360  ishi  (yildagi  360  k u n d a g i  ish) 
K oreya  y arim   o ro lid a   a stro n o m ik   yil  h iso b i m a v ju d lig id a n   d a lo la t 
b erad i.
S akkizinchidan, ezg u lik , y axshilik b ilan  b irg a  y o m o n lik  va a y n a n  
y o m o n lik k a  n isb a ta n   jazo   ch o ralari  k o 'rilish id a n   axloqiy  m e'yor, 
h u q u q iy  q o id a la r va ib tid o iy  jam oa  tu z u m in in g  inqirozi,  d av latc h i­
lik h a m d a  sinfiy ja m iy atn in g  p a y d o  b o 'lish in i k u z a tish  m u m k in .
M od o m ik i,  T a n g u n   h a q id a g i  afso n a  y o zm a  m a n b a la r  d a stla b  
XIII  a srd a   u c h ra sh in i  in o b a tg a   olsak,  u n d a   q a d im g i  n a q lla r  em as, 
balki  key in g i  tarix iy  d a v rla rg a  oid   q a tla m la r  u s tu v o r e k a n lig in in g  
gu v o h i  b o 'la m iz .  Q o lav e rsa,  " S a m g u k   y u sa "   y iln o m a   b u d d a v iy  
ro h ib la r  (K o rey ad a  tarix iy   y o 'n a lish d a   b u d d a v iy lik   va  k o n fu tsiy -

---

II Bob.  Q A D IM G I C hO SO N
1 7
lik y iln o m a la ri fa rq la n a d i)  to m o n id a n  y o zilg an lig in i in o b a tg a   olib, 
b a 'z i o lim lar riv o y a td a  b u d d a v iy lik  m o tiv lari (h a y o t d arax ti, In d ra  
x u d o si,  m u q a d d a s   d a ra x tn in g  m isoli  sa n d a l  d a ra x ti  ta rz id a   talqin 
q ilinishi)  u s tu v o r ek a n lig i b o ra sid a   fikr b ild irad ilar.
O lim la r o ra sid a   "T an g u n  tarix iy  sh ax sm i?" d e g a n  sa v o lg a u m u ­
m iy  javob y o 'q .  C h u n o n c h i, b u   b o ra d a   b a 'z i m u ta x a ssisla r T an g u n  
b ir  k ish in in g   ism i  em as,  b alk i  Choson  q ab ila/q ab ila  ittifoqi  sa rd o r 
(y u q o ri k o h in )in in g  u m u m iy  n o m i b o 'lib ,  k ey in ch a lik  u s h b u   qabi- 
lav iy  k u lt k o re y s e tn o sig a  n isb a ta n  qoT lanilgan,  d e g a n   fikrni ilgari 
su ra d ila r.  Biroq, s h u n g a  qaram ay, k o re y sla r 3 o k ty a b r (o 'n in c h i oy- 
n in g  u ch in ch i k u n i)n i (rivoyatga k o 'ra , T an g u n  Q a d im g i C h o so n g a 
aso s  so lg an  k u n )  m illat p a y d o  b o 'lg a n   k u n   sifatid a  n ish o n lay d ila r. 
Jan u b iy   K o rey ad a  " T an g u n   e ra s i" d a n   b o sh lab   ra sm iy   m iliy   d a v ­
la t y iln o m a si y u ritila d i.  S him oliy K o re y ad a esa m a m la k a t p o y tax ti 
P x en y an   s h a h rid a n   u n c h a   u z o q   b o 'lm a g a n   y e rd a   jo y la sh g a n   q a­
d im g i  m a q b a ra d a   olib  b o rilg an   arx eo lo g ik   q a z ish m a la r  ja ra y o n i­
d a   ikkita  o d a m   ta n a   su y ak lari  to p ilg a n   b o 'lib ,  sh im o liy   k oreyalik 
o lim lar  m a z k u r  jasa d la rn i  T an g u n   va  u n in g   x o tin in in g   su y ak lari 
d eb  ta 'k id la s h a d i. A y n an  u s h b u  to 'liq  b o 'lm a g a n  ja sa d la rn in g  b osh 
c h a n o g 'i  o rq a   qism in i  e le k tro n   re z o n a n s  m e to d i  o rq a li  te k sh irish  
n atijasid a u n g a  5011+267 y o sh  b erg an . S hu b o is sh im o liy  k oreyalik- 
la r 1990 yili 45 g ek tarli m a y d o n d a  xo tira m a jm u a si va  q a b r o 'rn id a  
k a tta   m a q b a ra   q u ris h g a n .  Biroq  to p ilg a n   su y a k la r  x alq aro  ek sp e r- 
tiz a d a n  o 'tm a g a n  h a m d a   KXDR ta sh q a risid a   tan   o lin m a g an .
Q a d im g i  C h o so n n in g   p a y d o   b o 'lish i  b o ra s id a   T a n g u n   h a q id a ­
gi  riv o y at  b ila n   birga,  y a n a   b ir  q a d im g i  X itoy  y iln o m a si  m av ju d . 
C h u n o n ch i,  " C h o so n "   n o m i e ra m iz g a c h a  b o 'lg a n  VII  a srd a y o q  Xi­
to y  d a  m a 'lu m   b o 'lg a n .  B uni  X itoy  y iln o m a la rid a g i  s a v d o   alo q a la ­
ri  to 'g 'r is id a g i  m a 'lu m o tla r  ta sd iq la y d i.  " S a m g u k   y u s a " d a n   1300 
yil  avval  e ra m iz g a c h a   b o 'lg a n   1  a s rd a   Xitoy  tarixchisi  S im a  Syan 
to m o n id a n   b itilg an   "Shi  szi"  ("Tarixiy  x o tira la r" )  n o m li  y iln o m a - 
d a  yozilish ich a,  C h o so n g a   asli  xitoylik b o 'lg a n   S i-sz i  (k o rey sch a  -  
Kija)  aso s  solgan.  S i-S z in in g  a si  ism i  S y u y -y u y   (Si b u   q a ra m   vilo- 
y a t nom i,  szi  esa  z o d a g o n lik   d arajasi)  b o 'lg a n .  S i-sz i  h a q id a   yan a 
b o sh q a   X itoy m a n b a la rid a  h a m  m a 'lu m o tla r u c h ra y d i.
Y ilnom alarga  ko'ra,.  K idja  k atta  a m a 1 d  о г ■■'vain "(^harr)- •ттМ-а^ 
sin in g   oxirgi  h u k m d o rin in g   am ak isi  boTg