V. S. Xan Koreya tarixi обязательный экзем пляр

B ron za va   ilk  
B ronza  a srin in g   K oreyaga  kirib  kelishi
tem ir asri 
b o ra sid a  o lim lar to m o n id a n  tu rli sa n a la r
b ild irilg a n .  U la rn in g   fikricha,  m il.avv. 
II-I m in g  y illik la rd a n  to rtib  to m il. avv. V II-V I asrla rg ac h a b o 'lg a n  
d a v r  b ro n z a   asri  h iso b lan ad i.  B u n d an   ta sh q a ri,  K o rey an in g   yan a 
b ir o 'z ig a   xos  xusu siy ati  s h u n d a k i,  a y n a n  b ro n z a   d a v ri  m in ta q a d a  
u z o q   d a v o m   e tm a g a n   va  m il.avv.  III-II  a srla r  c h e g a ra sid a   y ak u n - 
lan g an .  T em ir b u y u m la r  esa  m il.avv.V II  asr  yoki  m il.avv.  IV  a s r -  
b ro n z a   asri  (bu  y e rd a   ham   tu rli  xil  sa n a la r  k o 'rsa tila d i)d a   p a y d o  
b o 'lg a n  va b ro n z a  b u y u m la r b ila n  b ir v a q td a   ishlatilib, yangi  d a v r ­
d a  n isb a ta n   k en g   tarq alg an .
B ronzadan  y asalgan  b u y u m la r o ra sid a   qilichlar,  pichoqlar,  n ay ­
za  uchi,  bolta  va  oyboltalar,  o t-a ra v a   b u y u m lari,  id ish -to v o q la r, 
z e b -z iy n a t b u y u m lari,  oyna  va  tan g ala r k o 'p ro q  u ch ray d i. Bu  d a v r­
d a   to sh d an   m e h n a t  q u ro llari  y asash  d av o m   etg a n   bo'lib,  so 'n g g i 
b ro n z a va ilk tem ir d a v rid a  za rg arlik  b u y u m la ri -  q im m a tb a h o  z e b - 
ziynatlar, yarim  q im m a tb a h o  to sh lar va m u n c h o q la r yasalgan.
B ronza  d a v rid a   o d a m la r  d a stla b   b a la n d   te p a lik la rd a g i  m an- 
z ilg o h la rd a   y ash a g an lar.  K eyinchalik,  u la r  o 'z   y ash a sh   joylarini 
m u d o fa a   d e v o rla ri  b ilan   o 'ra g a n la r.  N a tija d a   d e h q o n c h ilik   qilish 
u c h u n  q u la y  m a n z ilg o h la r p a y d o  b o 'lg a n . Y erto'lalar k en g a y tirilib  
yarim   y e rto 'la la rg a   a y la n tirilg a n   va  ondol  isitish   tizim i  a n c h a  om - 
m a lash g a n .  H a r b ir m a n z ilg o h  o 'n ta d a n  y u z ta g a c h a  b o 'lg a n  yarim  
y e rto 'la la rd a n  ib o rat b o 'lg a n . B inolar k a tta  h a jm d a  q u rilg a n lig i u c­
h u n   u la rd a  jam oa b o 'lib  y a sh a sh g a n   d ey ish   m u m k in .
Bu  d a v rd a   d eh q o n c h ilik d a   d u k k a k li  o 'sim lik la rd a n   -   tariq, 
a rp a,  b u g 'd o y  va n o 'x a t ekilgan.
O d a m la r  o ra sid a   ijtim oiy  ta b a q a la n ish   (aslzoda,  o d d iy   o d a m ­
la r va q u llar) m av ju d   b o 'lg an .  U ru g '-q a b ila la r o ra sid a  h o k im iy a tn i 
u r u g ' va q abila sa rd o rla ri b o sh q arg an lar. F aq atg in a h u k m ro n  taba- 
qa  v ak illarig in a  b ro n z a d a n   y asa lg a n   b u y u m la rd a n   fo y d a la n g an - 
lar. A h o lin in g  asosiy qism i esa tosh, su y ak  va y o g 'o c h d a n  y asa lg a n  
b u y u m la rn i  ish latish g a n .  S h u n in g d e k ,  ijtim oiy  ta b a q a la n ish   d a fn

---

I  Bob.  Q A D IM G I  DAVR
9
m a ro sim id a   h a m   o 'z   ifo d asin i  to p g a n .  Bu  m ay itn i  c h u q u r  o 'ra  
qilib  d a fn   e tish d a n   farqli  ta rz d a   to sh   qutili  (to sh lar  b ilan   q o p lan - 
g a n   plita)  q a b rg a   k o 'm ish d a ,  k e y in ro q   dolmenlar  fh a sh am atli,  o 'n  
to n n a la rc h a   k ela d ig a n   k o 'm is h   in sh o o tla ri)g a  d a fn   q ilish d a   ku- 
zatilg an .  O d a td a ,  d o lm e n la r  q a b ila n in g   a slzo d a lari  (h u k m d o r  va 
b o sh liq la ri)g a  atab   q u rilg an .  B u n d ay   insho o tlar,  aso sa n ,  to g '  jins- 
larid a n ,  y a 'n i,  k atta  tosh  b o 'la k la ri  va  p lita la rid a n   q u rilg a n  b o 'lib , 
u la r stol (xontaxta) yoki q o 'z iq o rin  k o 'rin ish id a  y asalgan.  M a rh u m  
b ilan   b irg a  q u ro l-y a ro g 'la r  (pichoq,  qilich,  b oltalar),  taq in ch o q lar 
va  b ro n z a d a n   y asa lg a n   o y n a  k o 'm ilg an .  B u n d ay   k atta  in sh o o tn i 
b a rp o   etish   k o 'p c h ilik n in g   m e h n a tin i  talab   qilg an .  K eyinchalik 
d o lm e n la r  o 'z ig a   xos  e tn o m a d a n iy   a n 'a n a g a   a y la n g a n   va  n afaq at 
aslzo d a lar, balki o d d iy  xalq u c h u n  h a m  q u rilg a n  b o 'lib , K o rey ad an  
30 m in g g a  y aq in  d o lm e n la r to p ilg an .
T em ir  p a y d o   b o 'lish i  b ilan   b irg a  b ro n z a d a n   y asa lg a n   m e h n a t 
q u ro llari  h a m   ishlatilgan. T em ird a n  q u ro l-y a ro g 'la r, aravalar,  qish- 
loq  xo'jaligi  va  h u n a rm a n d c h ilik   asboblari  y asalgan.  B ronza  va 
s o 'n g ra   te m ird a n  fo y d a la n ish  (ayniqsa, o m och deh q o n ch ilig i) m e h ­
n a t u n u m d o rlig in in g   oshishi,  o 'z   n av b a tid a ,  o rtiq ch a  m ah su lo tlar- 
n in g   ish lab   ch iqarilishi  va  x u su siy   m u lk n in g   p a y d o  b o 'lish ig a   olib 
kelgan.  Q olaversa,  m ax su s  k asb lar  (ziroatchi  d eh q o n lar,  kulollar, 
tem irchilar,  kon  q azu v ch ilar)  p a y d o   b o 'lg a n .  Tovar  ay irb o sh lash  
m u n o sa b a tla ri  p a y d o  b o 'lg a n id a n  b u   d a v rg a   xos  ta n g a la r h a m   d a ­
lolat b erad i.  B ronza va te m ird a n  y asalg an  q u ro l-y a ro g 'la r b ilan  qu- 
ro llan g a n   jam o alar  m etall  va  b o sh q a   b u y u m la rd a n   fo y d a la n ish n i 
b ilm a y d ig a n   b o sh q a  ja m o a la m i  o 'z la rig a   b o 'y su n d irish i  natijasida 
an c h a k atta u y u sh m a , o 'z  n av b a tid a , q u ld o rlik  jam iyati v u ju d g a  ke- 
lishiga sab a b  b o 'lg an . Bu u y u sh m a la r d av latc h ilik n in g  ilk k o 'rin ish i 
va  k eyinchalik  k oreys d av latch ilig i v u ju d g a  kelishiga  asos b o 'lg an .