V. R. Xaydarov, N. A. Djabbarov

Qattiq dori shakllarining hayotiy sikli 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
KUKUNLAR (PULVERES) 
Майдалаш, элаш 
аралаштириш 
Йиғма 
Капсула 
Грануляция 
Гранула 
Пресслаш 
Қобиқли 
гранулалар 
Таблетка 
Қобиқли 
таблеткалар 
Қобиқлаш 
Драже 
Кукун 

---

30 
 
Kukun dori turlarni tayyorlashdagi asosiy texnologik bosqichlar 
Maydalash 
Maydalash – bu qattiq jism bo„laklarini kerakli o„lchamlarga keltirish, 
parchalash va yuzasini yoki hajmini oshirishdir. Maydalash jarayoni qattiq 
jismning mayda zarrachalar (atom va molekulalar) o„zaro tortishish kuchlarini 
engadigan tashqi kuchlar ta‟sirida o„tadi. 
Kimyo-farmatsevtika sanoatida maydalanish jarayoni keng qo„llaniladi, 
ayniqsa fitokimyoviy sexlarda ko„pqo„llaniladi. Maydalash natijasida materiallar 
yuzasi ortadi, natijada eruvchanlik, kimyoviy reaksiyalar va bioaktiv moddalarning 
materiallardan ajralib chiqishi sezilarli darajada tezlashadi
Maydalash usullari va ularning tasnifi 
Bugungi 
kunda 
farmatsevtik 
materiallarni 
maydalashda 
turli 
konstruksiyadagi asbob-uskunalar qo„llanilib kelinmoqda. 
Mexaniq ta‟sirni o„rganishdagi izlanishlar asosan bo„lak kattaligi va 
materialning qattiqligigabog„liqdir.Ko„pincha muayan maydalash uchun turli 
kuchlardan foydalanishga to„g„ri keladi. Masalan, ezish, ishqalash, zarb berish va 
h.k. 
Maydalash usullari 
a – ezish;
b – yorish;
v – sindirish;
g – qirqish; 
d – arralash;
e – ishqalanish; 
j –yanchish;
z – urish. 
Maydalash jarayoni maydalash ko„rsatkichi i bilan tavsiflanadi, ya‟ni 
material 
bo„lagining 
o„lchamini 
maydalangunga 
qadaro„lchamini 
(D) 
maydalangandan keyingi o„lchamiga (d) nisbati bilan tavsiflanadi: 

---

31 
d
D
i

Material bo„laklari maydalangunga qadar va keyin simmetrik shaklga ega 
bo„lmaydi, ularning o„lchami qattiq sochiluvchan materialni elashda qo„llanilgan 
elak o„lchami bilan aniqlanadi. 
Materialningo„lchami oralig„inianiqlashda elaklar to„plamidan elab bir 
necha fraksiyagabo„linadi. Har bir fraksiyadan o„rtacha o„lchamini o„lchab 
o„lchamlarning maksimal d
max
va minimal d
min
bo„laklari aniqlanadi:
2
min
max
'
d
d
d
rt
o


Amaliy jihatdan kukun o„lchami unio„tkazilgan elak teshiklari o„lchami 
bilan aniqlanadi.Minimal bo„laklar o„lchami esa elaklarda qolgan kukun o„lchami 
bilan aniqlanadi. Aralashmadagi bo„laklarning o„rtacha o„lchami quyidagi 
tenglama orqali hisoblanadi: 
n
ўрт
ўрт
ўрт
а
а
а
а
d
а
d
а
d
D












2
1
2
2
1
1
bu erda,
d - har bir fraksiya bo„laklarining o„rtacha o„lchami 
a - har bir fraksiya mikdori, %
YUqoridagi usulda aniqlangan maydalashgacha bo„lganbo„laklar o„lchami 
va maydalashdan keyingi o„lchami maydalash ko„rsatgichini aniqlashdagi 
formulada qo„llaniladi. 
Maydalashdan oldingi va keyingi bo„laklar o„lchamiga qarab maydalash ikki 
turda ajratiladi: ezish vakukunga aylantirish. 
Ezish va kukunga aylantirish usullarini taxminiy tavsifi -rasmda keltirilgan.