V. R. Xaydarov, N. A. Djabbarov

Spermatset
(Cetaceum) – qattiq, oq rangli, plastik kristall tuzilishga ega 
bo„lgan, moysimon, hidsiz massa. Suyuqlanish harorati 45-54
0
S. Tarkibi setil spirti 
(S
16
N
33
ON) va palmitin kislotasidan iborat bo„lgan murakkab efir bo„lib, saqlanish 
davomida turg„un. Asosan surtma asoslarining tarkibiga yuqori zichlik va 
qovushqoqlik, dag„al emulsiyalar hosil qilish hisobiga asos tarkibidagi suvni o„zigi 
shimib olish uchun qo„shiladi. O„zidan moysimon dog„ qoldirmaydi. Kislota soni 2 
dan katta emas. U suvda ham spirtda ham erimaydi. Qaynoq 95% spirt, efir va 
xloroformda eriydi. 
Mum 
(Cera) – asalari mumi qo„ng„ir-sariq (Cera flava) yoki oq, oqish rangli 
(Cera alba) 63-65
0
S haroratda suyuqlanadigan donsimon massa. Oq mum sariq 
mumni quyosh nurlari ta‟sirida oqartirish bilan olinadi. Sariq mumning kislota soni 
17-20,5, oq mumniki esa 18,7-22,4 bo„lishi kerak. Suv va spirtda erimaydi. 

---

113 
Qaynoq spirt, efir va xloroformda, yog„ va efir moylarida qisman eriydi. Alohida 
o„zi surtmalar texnologiyasida asos sifatida ishlatilmaydi, asosan asoslarga etarli 
zichlik va qovushqoqlikni berishda ishlatiladi. Kimyoviy agentlarga nisbatan 
turg„un. 
Uglevodorodli asoslar.
Bu asoslar surtmalar texnologiyasida alohida asos 
sifatida yoki quyida keltirilgan shu guruhdagi asosiy asoslar bilan birgalikda 
ishlatiladi: vazelin, petrolat, parafin, serezin, vazelin moyi, sun‟iy vazelin va 
naftalin nefti. 
Vazelin
(Vaselinum) – suyuq, yarim suyuq va qattiq, tarkibi 7 tadan 35 
tagacha uglerod atomini saqlagan uglevodorodlar aralashmasi bo„lib, uning 
umumiy tarkibi 20-50% yon zanjirida mikrokristallik uglevodorodlarni 
saqlaydigan izoparafinlar, siklik parafinlar va alifatik birikmalardan, 10% esa 
normal parafinlardan iborat. Vazelinning qattiq strukturali elementlari 
uglevodorodlarni suyuq fraksiyalarini ushlab qoluvchi uch qavatli to„rdan iborat. 
Vazelin tashqi ko„rinishi bilan bir jinsli, ipsimon cho„ziluvchan, gel hosil qiluvchi 
massa bo„lib, hidsiz, oq rangli (Vaselinum album) yoki sariq rangli (Vaselinum 
flavum), 37-50
0
S haroratda suyuqlanadi. Buyum oynachasiga surtib ko„rilganda bir 
xil qalinlikdagi tekis plyonkani hosil qiladi. Har ikki vazelin ham farmatsevtik va 
tibbiy nuqtai-nazaridan bir xil. Oq vazelin to„laligicha turli rang beruvchi 
moddalarda holi. Suvda erimaydi, spirtda kam eriydi, efir va xloroformda eriydi, 
moylar, yog„lar va mumlar bilan hoxlagan nisbatlarda aralasha oladi (kanakunjut 
moyidan tashqari). Vazelin olingan xom ashyo neftning xiliga qarab, turli xildagi 
suyuqlanish harorati va tuzilish-reologik xossalarini nomoyon qiladi. Surtma asosi 
sifatida minimal suyuqlanish haroratiga yaqin bo„lgan vazelindan foydalanish 
maqsadga muvofiq. Vazelin ko„z surtmalarini tayyorlashda bezararligi va 
turg„unligi uchun ayniqsa keng qo„llaniladi. Oddiy vazelindan tashqari amaliyotda 
uning modifikatsiyasi - petrolat (suyuqlanish harorati 60
0
S) yumshoq asos sifatida 
ishlatiladi.