V. R. Rahimov, N. U. Ubaydullayev

Pnevmozarbalovchi- 
kengaytirgich.
1
 – xvostovik; 
2
 – korpus; 
3
 – shtiftlar;  
4
 – koronka; 5 – fopor.
1.24-rasm. 
Shtirli doloto.

---

79
HKP-100M dastgohi shtangasi 35ГС yoki 36Г2С markali po‘lat
-
dan yasaladi. Shtanga 500°C li suv muhitida toblanadi. Shtangalar 
tayyorlash uchun sarflanadigan metall quvurning o‘lchami 1.20-jad
-
valda keltirilgan.
1.20-jadval
M
et
al
l q
uv
ur
ni
ng t
as
hq
i 
dia
me
tr
i, m
m
Q
uv
ur d
ev
or
in
in
g 
 
qa
lin
lig
i, m
m
Ic
hk
i d
ia
me
tr
i, m
m
1 m s
ill
iq q
uv
ur
ni
ng 
og‘
irl
ig
i, k
g
M
et
al
l q
uv
ur
ni
ng t
as
hq
i 
dia
me
tr
i,
Q
uv
ur d
ev
or
in
in
g 
 
qa
lin
lig
i, m
m
Ic
hk
i d
ia
me
tr
i, m
m
1 m s
ill
iq q
uv
ur
ni
ng 
og‘
irl
ig
i, k
g
50
5,5
33
6,04
73
7
59
11,4
61,2
6,0
51,5
8,51
89
8
63
16
1.29-§.  BURG‘ILOVCHI ASBOBLAR VA ULARNING 
CHARXLANISHINI NAZORAT ETISH
Burg‘ilash ishlari olib borish natijasida jinslarni yemirib par-
chalovchi elementining qattiq metall qotishmasidan yasalgan as-
boblari yemirilib eskiradi. Ularning yemirilishi burg‘ilash tezligining 
kamayishiga olib keladi. Bulardan tashqari, plastinkalarning o‘tmas-
lashishi burg‘ilashda yuqori kuchlanish yuzaga keltirib, qattiq qotish-
maning siqilishiga olib keladi, ya’ni koronkaning muddatidan oldin 
ishdan chiqishiga sabab bo‘ladi. Shuning uchun o‘tmaslangan koron-
kani vaqti-vaqtida almashtirib, o‘tmaslanib qolganini qayta charxlash 
kerak.
Frontal yemirilishi va diametr bo‘yicha yemirilish farqlanadi. 
Frontal yemirilish ko‘pchilik tog‘ jinslarini burg‘ilashda yuzaga ke-
ladi. U tig‘ni yassi yuzasi markazidan asta-sekin kengayib borish 
ko‘rinishida yuzaga keladi. Agar o‘tmaslangan yuza koronkaning 
tashqi qirrasidan 5 mm o‘lchamda 2–3 mm kengaygan bo‘lsa, koronka - 
ning tig‘i o‘tmaslangan hisoblanadi. Agar o‘tmaslangan yuza silindr 
quyilmaning 0,3–0,5 diametriga yetsa, koronkaning jinslarni sfe rik 
yemiruvchi yuzasi o‘tmaslangan hisoblanadi.

---

80
Diametr bo‘yicha yemirilish yuqori abraziv jinslarni (ko‘p 
miqdordagi kvarsli jinslarni) burg‘ilashda yuzaga keladi. Burg‘ilov-
chi asbobning shpurda tiqilib qolish ehtimolidan saqlash maqsadida, 
burg‘ilashda shpur bilan uning o‘rtasida ma’lum burchak hosil qilish 
uchun koronka kallagini shlifovkalanadi. Diametr bo‘yicha yemiril-
ganda koronka kallagida teskari konus hosil bo‘ladi. U koronka ning 
tiqilib qolishiga olib keladi. Teskari konusning balandligi 6 mm dan 
yuqori bo‘lmasligi kerak, agar shu o‘lchamga yetsa, koronkani qay-
ta charxlashga yuboriladi. Tig‘li koronkalarning frontal o‘tmaslashi-
shi shunday o‘tkirlanadiki, uning charxlangan burchagi 110° ga teng 
bo‘lishi kerak. Dolotoga o‘xshash, koronka qirrasining tig‘i uzunli-
gining 0,6 qismi o‘tkirlangan bo‘lsa, charxlashni to‘xtatish kerak 
(1.26-rasm). Xochsimon koronkada diametrining 0,8 qismi charxlan-
sa, yetarli hisoblanadi.
O‘tmaslangan koronka quyidagi stanoklarda charxlanadi: B3-
130M – dolotosimon koronka uchun; B3-140 – xochsimon koronka 
uchun, B3-I40C1 – uch tishli koronka uchun, B3-141M – yaxlit dolo-
toli burg‘ilarni charxlash uchun.
B3-145 – hamma turdagi koronkalar uchun va burg‘i shtangasi 
konusini shneklangan turlari uchun ham qo‘llaniladi.
Sharoshkali dolotoni tiklash korxona mexanika sexida amalga 
oshi riladi, bunda uni alohida qismlarga ajratib va yemirilgan element-
larini alrnashtirib, qayta ishga yaroqli holga keltiriladi.
1.26-rasm.