V. M. Karimovaning umumiy tahriri ostida. Toshkent

 
 
 
41-rasm. O’z-o’zini tarbiyalash omillari va mexanizmlari ketma-ketligi
 
 
O’z-o’zini tarbiyalash omillari 
va mexanizmlari
 
o’z-o’zi bilan 
muloqot
 
o’z-o’zini 
ishontirish 
o’z-o’ziga 
buyruq berish 
o’z-o’ziga ta’sir 
yoki 
autosuggesti-ya 
ichki intizom 

---

 
179 
 
 
42-rasm. Shaxs autodialogining eng muhim belgilari 
 
SHAXS AUTODIALOGI 
 
Oliy daraja
 
O’rta daraja 
Quyi daraja 
 
6-bosqich
 
5-bosqich 
4-bosqich 
3-bosqich 
2-bosqich 
1-bosqich 
 
Shaxsiy 
mazmundagi 
dialog (o’zidagi 
shaxsiy 
sifatlarni 
muhokama 
qilish, shaxsiy 
mulohaza
)
 
 
 
 
Hodisa va 
narsalarga 
bog’liq bo’lgan 
sifatlar 
xususidagi ichki 
dialog 
 
 
 
Shaxsiy sifatlar 
muhokamasi-ga 
qaratil-gan 
savollar – o’ziga 
talablar 
 
Boshqalar-ning 
baho-lari ta’si-
ridagi ichki 
mulohazalar, 
shaxsiy 
ahamiyat kasb 
etgan o’zgalar 
fikrlari asosida 
ichki dialog 
Shaxsiy 
sifatlarga 
aloqador 
bo’lmagan 
o’zgalar fikrlari 
asosidagi dialog 
(hodisa va 
narsalarga 
aloqador fikrlar) 
 
Kimdir nima 
haqidadir 
gapirish mumkin 
bo’lgan holatlar 
yuzasidan 
tasavvurlar, lekin 
aniq fikr yoki 
munosabat yo’q. 
Autokommuni-
kasiyaga hojat 
yo’q
 

---

 
180 
 
ichki  intizom
  –  o’z-o’zini  boshqarishning  muhim  mezoni,  har  doim  har  yerda 
o’zining barcha harakatlarini muntazam ravishda korreksiya qilish va boshqarish uchun zarur 
sifat. 
Yuqoridagi o’z-o’zini boshqarish mexanizmlari orasida psixologik nuqtai nazardan o’z-o’zi 
bilan amalga oshiriladigan 
ichki dialog
 alohida o’rin tutadi. 
O’z-o’zi bilan dialog –
 oddiy til bilan 
aytganda,  o’zi  bilan  o’zi  gaplashishdir.  Aslida  bu  qobiliyat  bizning  boshqalar  bilan  amalga 
oshiradigan tashqi dialoglarimiz asosida rivojlanadi, lekin aynan ichki dialog muhim regulyativ 
rol o’ynaydi. 
Ye.Klimov
  bunday  dialogning  uch  bosqichini  ko’rsatib  o’tadi.  42-rasmda  shaxs  ichki 
dialogining bosqichlari va har bir bosqichga xos bo’lgan belgilar keltirilgan. 
Demak,  shaxsning  qanday  sifatlarga  ega  ekanligi,  undagi  baholarning  obyektivligiga 
bog’liq tarzda o’z-o’zi bilan muloqatga kirishib, jadvaldagiga muvofiq shaxs o’zini nazorat qila 
oladi. Shuning uchun ham hayotda shunday kishilar uchraydiki, katta majlisda ishi tanqidga 
uchrasa ham, o’ziga xolis baho berib, kerakli to’g’ri xulosalar chiqara oladi, shunday odamlar 
ham borki, arzimagan xatolik uchun o’z “ich-etini yeb tashlaydi”. Bu o’sha ichki dialogning har 
kimda har xil ekanligidan darak beruvchi faktlardir. 
 
11.7. Shaxs dunyoqarashi va e’tiqodini o’zgartiruvchi omillar 
 
Dunyoqarash
 – shaxsning shaxsligini (individ emas), uning ma’naviyatini, ijtimoiylashuvi 
darajasini  ko’rsatuvchi  kuchli  motivlardandir.  Shuning  uchun  ham  uning  shakllanishi  va 
o’zgarishi masalasi muhim masalalardan bo’lib, hamma vaqt va davrlarda ham o’ta dolzarb 
bo’lib kelgan. O’zbekiston o’z mustaqilligiga erishgach, jamiyatda tub islohotlar boshlandi. 
Ana  shu  islohotlarning  asosiy  yo’nalishlaridan  biri  –  ma’naviy-ma’rifiy  islohotlar  bo’lib, 
uning asosiy maqsadi jamiyat a’zolari dunyoqarashini istiqlol ruhida shakllantirishni maqsad 
qilib  qo’ydi.  Davlatimizning  yoshlar  borasidagi  siyosatining  asosini  ham  ularda  yangicha 
xurfikrlilik bilan yangicha dunyoqarashni shakllantirishdir. 
Rasmda ko’rinib turganidek, psixologiyada o’zgarishlar sharoitida e’tiqod, dunyoqarash 
va ideallar o’zgarishiga sabab bo’luvchi asosiy omillarni quyidagicha izohlash mumkin: