V. M. Karimovaning umumiy tahriri ostida. Toshkent

 
45-rasm. V.Karimova bo’yicha muloqotning tuzilmaviy tomonlari 
MULOQOT
 
Kommunikativ 
tomoni
 
 
Interaktiv   tomoni
 
 
Perseptiv    
tomoni
 
 
Verbal
 
 
Noverbal  
 
Paralingvistik  
 
Identifikasiya  
 
Stereotipizasiya  
 
Refleksiya  
 
Ijtimoiy rol 
 
Ijtimoiy norma 
Avtoritet  
 
Ijtimoiy sanksiya 
 

---

 
193 
Shuni  ta’kidlash  joizki,  muomalani  eksperimental  o’rganish  ishini 
V.M.Bexterev
 
tomonidan amalga oshirilgandir. 
V.N.Myasishyev
ning  “Shaxsning  munosabatlar  psixologiyasi”  konsepsiyasiga  ko’ra, 
shaxs  “dialogik”  xususiyatli,  muomalaning  shaxsiy tajribasi va boshqa odamlar bilan o’zaro 
munosabat mahsuli sifatida namoyon bo’ladi. Shu tufayli shaxsda qiziqish darajasi, emosiya 
kuchi,  xohish,  extiyoj,  ijtimoiy  yo’nalganlik  kabi  shaxsni  harakatlantiruvchi  ichki  kuchi  tarkib 
topadi va bu uning kechinmalari, xulqida, harakatida ifodalanadi. 
V.N.Myasishyev
ning shaxslararo munosabatlar psixologiyasiga oid asarlarining taxlilidan 
ko’rinadiki,  muomala  jarayoni  shaxsning  xususiyatlari,  xarakteri,  mayli,  qobiliyatiga  ta’sir 
etishdagina rivojlanmasdan, balki muloqotda ishtirok etuvchilarning psixik jarayonlari bilan ham 
bog’liqligi  namoyon  bo’lar  ekan.  Shuning uchun V.N.Myasishyev ishlarining alohida tomoni 
muomala,  uning  psixologik tuzilmasi bilan muloqot ishtirokchilari psixik jarayonlari orasidagi 
munosabat xususiyatlarini ochib berilishida yaqqol ko’rinadi.
 
Shaxslararo  munosabatlarda yuzaga keladigan uch xil vazifalar va murakkab jarayon 
tuzilmasini 
G.M.Andreyeva
 “Ijtimoiy psixologiya” kitobida ushbu tuzilishini taklif etadi: 
Muloqotning 
kommunikativ
  tomoni,  ya’ni  o’zaro  munosabat  yoki  muloqotga 
kirishuvchilarning o’rtasida ma’lumotlar almashinuvi jarayoni sifatida; 
Muloqotning 
interaktiv
  tomoni,  ya’ni  muloqotga  kirishuvchilarning xulq atvorlariga ta’sir 
jarayoni sifatida; 
Muloqotning 
perseptiv
  tomoni,  ya’ni  muloqotga  kirishuvchilarning  bir  birlarini  idrok 
etishlari va tushunchalari bilan bog’liq jarayon sifatida. 
O’zaro munosabatlarda muloqotning psixologik jihatdan murakkab ekanligini 
B.F.Parigin
 
shunday yozadi: “Muloqot shunchalik darajadagi qirrali-ki, uning tarkibiga bir vaqtning o’zida 
quyidagi jarayonlar kiradi: 
 
individlarning o’zaro ta’sir jarayoni; 
 
individlar o’rtasida axborot almashinuvi jarayoni; 
 
bir shaxsning boshqa shaxsga munosabati jarayoni; 
 
bir kishining boshqalarga ta’sir ko’rsatish jarayoni; 
 
bir biriga hamdardlik bildirish imkoniyati; 
 
shaxslarning bir birini tushunishi jarayoni”. 
Demak, shaxslararo munosabatlar, ya’ni muloqot jarayoni odamlar amalga oshiradigan 
faoliyatlar  orasida  eng  murakkabligi  va  ko’p  qirraliligi  bilan  xarakterlanar  ekan,  ijtimoiy 
psixologiya  fanida  olib  borilgan  jahon psixologlarining juda ko’p tadqiqotlari shu fenomenni 
shaxs uchun ham zarur, ham oddiy, ham ta’sirchan deb qaraydi.