V. M. Karimovaning umumiy tahriri ostida. Toshkent

 
 
Professional o’z-
o’zini anglash
 
Birinchi  bosqich 
 
bolalar o’yini
 
Ikkinchi  bosqich 
 
o’smirlik 
fantaziyasi
  
Uchinchi  bosqich  
 
dastlabki kasb-
hunarni tanlash 
To’rtinchi bosqich
 
amaliy qaror 
qabul qilish – 
kasbni tanlash 

---

 
149 
37-rasm. Professional o’z-o’zini anglash bosqichlari 
 
Birinchi  bosqich:  bolalar  o’yini,  bunda  bola  ilk  yoshlikdanoq u yoki bu kasbga bog’liq 
professional rollarni qabul qiladi va uning muhim elementlarini o’zicha “o’ynaydi” (“o’qituvchi”, 
“doktor”, “traktorchi”,  “futbolchi”,  “artist”  va shunga o’xshash). 
Ikkinchi bosqich: – bunda o’smir o’ziga juda yoqqan professional rolni xayolan egallaydi. 
Uchinchi  bosqich:  kasb-hunarni  dastlabki  tanlash  –  o’smirlik  va  ilk  o’spirinlik  davriga 
to’g’ri  keladi.  Turli-tuman  faoliyat  turlari  dastlab  o’smirning  qiziqishlari  nuqtai  nazaridan 
(“prokurorlikka  qiziqaman,  demak,  yurist  bo’lishim  kerak”),  keyin  uning  qobiliyatlari  nuqtai 
nazaridan  (“matematikani  oson  yechaman,  matematik  yoki  muhandis  bo’lsammikan?”),  va 
nihoyat,  o’smirdagi  qadriyatlar  tizimidagi  ahamiyatiga  qarab  (“nochor  kasallarga  yordam 
bergim keladi, vrach bo’laman”) toifalarga bo’linadi va ajratiladi. 
To’rtinchi bosqich: amaliy qaror qabul qilish – kasbni tanlash. Bunda ikkita muhim jihat 
bor: konkret ixtisoslikni uning kvalifikasiyasi xususiyatlari, ishning hajmi, og’irligi, mas’uliyatliligi 
va unga yetarli tayyorgarlikning borligi. Lekin oxirgi sosiologik ma’lumotlarga ko’ra, oliy o’quv 
yurtini tanlash, konkret kasb-hunarni tanlashdan oldinroq yuz bermoqda. Masalan, o’spirin qiz 
“Men  baribir  Nizomiy  nomli  pedagogika  universitetiga  kiraman”,  deydi  va  so’ngra  konkret 
fakultet  tanlanadi.  Shuning  uchun  ham  ko’pincha,  ixtisoslikdan,  keyinchalik  professiyadan 
“sovib qolish”lar ana shunday ustanovkalar bilan tushuntiriladi. 
Bundan tashqari, kasb tanlashga ta’sir qiluvchi yana boshqa omillar ham borki, ularning 
hisobga olinishi ham ba’zan yoshlarning to’g’ri, o’z imkoniyatlari va qobilyaitlariga mos kasb-
hunarning tanlanmasligiga sabab bo’ladi. Masalan, bunday omillarga oilaning moddiy shart-
sharoiti,  o’qish  joyining  uydan  uzoqligi,  o’quv  tayyorgarligining  saviyasi,  emosional  yetuklik, 
sog’liqning holati va boshqalar. 
O’zbekiston Respublikasida kadrlar tayyorlash Milliy dasturining 1997 yilda qabul qilinishi 
Prezidentimiz ta’biri bilan aytganda, mustaqil fikrlaydigan, yuksak malakali kadrlar tayyorlashga 
xizmat qiladi. Joylarda ochilgan kasb-hunar kollejlari, akademik liseylar, viloyatlar markazlari va 
Toshkent shahrida tashkil etilgan Tashxis markazlari 9-sinfni tamomlagan yoshlarning iqtidori 
va layoqati, qiziqishlarini o’z vaqtida aniqlash, uni psixologik metodlar yordamida diagnostika 
qilishni  amalga  oshiradi. Bu tadbirlar yoshlardagi kasb-hunarga bo’lgan yo’nalishni adekvat 
qilish, o’z yashash joyidan uzoq bo’lmagan sharoitda zarur, o’z layoqatiga mos hunar egasi 
bo’lib yetishishga yordam beradi.