V. M. Karimovaning umumiy tahriri ostida. Toshkent

11.2. Ta’sirga beriluvchanlik: konformizm – nonkonformizm 
 
Konformizm
 
–  bu  real  yoki tasavvurlardagi guruhning shaxs e’tiqodi va xulq-atvoriga 
ta’sirini tushuntiruvchi hodisadir. U ikki xil namoyon bo’lishi mumkin: 
 
yon berish 
– qalban qo’shilmasa-da, tashqi harakatda ko’pchilik firiga ergashish; 
 
ma’qullash
 – e’tiqod va qarashlarning ijtimoiy tazyiqqa to’la mos kelishi. 
Konformizmning  tabiatini  tushuntiruvchi  eksperimentlar  (masalan, 
Muzafer  Sherif, 
Solomon  Ash,  Milgram 
va b.q.) ma’lum ma’noda bizga hayotda yoqmaydigan narsalarning 
kelib  chiqishini,  masalan,  johillikning,  o’g’rilik  yoki  boshqa  illatlarning  tabiatini  tushunishga 
imkon  beradi,  ya’ni, 
johillik  yoki  yomonlik,
  albatta  yomon  odamlarning  borligi  uchun  kelib 
chiqmaydi,  balki  odamlarning  turli  vaziyatlarda  noxaqlikka  ko’nikishlari  yoki  xudbinlik  yoki 
yovuzlikni ko’rib o’tib ketaverish, ularga nisbatan 
isyonni namoyon qilmaslik
 oqibatidir. 
Konformizm hodisasini eksperimental yo’l bilan o’rgangan tadqiqotchilarning fikricha, bu 
–  ma’lum    shart-sharoitlarning  oqibatidir.  Masalan,  konformizm  guruhning  katta  yoki 
kichikligiga, uning 
hajmiga
 bog’liq. Odamlar o’zlari uchun biroz bo’lsa-da, obro’li yoki yoqimtoy 
bo’lgan  odamlar  soni  uch  yoki  undan  ortiq  bo’lgan  sharoitda  ularning  gaplariga  juda  tez 
ishonib,  ergashib  ketaveradilar.  Bundan  tashqari,  yuqori  darajali  konformizm  holati  biror 
masala  yuzasidan javoblar ko’pchilik ichida berilganda, yoki oldindan biror javobga sha’ma 
qilinmagan sharoitda tez sodir bo’ladi. 
Nima  uchun  odamlar  konformizmni  namoyon  etadilar,  bu  aslida  inson  tabiatiga  zid 
emasmi?  degan  savol  tabiiy.  Yoki  bo’lmasa,  ko’pchilikning  ta’siriga  o’ylamay-netmay 
berilaverish  yaxshimi?  Bu  shaxsning  o’zligiga,  mustaqilligiga  putur  yetkazmaydimi,  degan 
savol o’rinli bo’lib, uning javobini ikki manbadan – jamiyatning insonlar uchun ishlab qo’ygan 
normalari tizimidan, shunga mos tarzda odamning o’zgalar tomonidan tan olinishiga intilishidan 
va odamlarning o’zaro kommunikativ ma’lumotlar almashinishlari jarayonida so’zlar va iboralar 
orqali bir-birlariga yetkazadigan ta’sirlari orqali tushuntirishga harakat qiladi. 
 

---

 
167