V. M. Karimovaning umumiy tahriri ostida. Toshkent

Qiziqishlar va e’tiqod
 
 
Qiziqishlar  ham  anglangan  motivlardan  bo’lib,  ular  shaxsni  atrofida  ro’y  berayotgan 
barcha hodisalar, olamlar, ularning o’zaro munosabatlari, yangiliklar borasida faktlar to’plash, 
ularni  o’rganishga  imkon  beruvchi  omildir.  qiziqishlar  mazmunan 
keng  yoki  tor
,  maqsad 
jihatidan 
professional,  bevosita  yoki  bilvosita 
bo’lishi,  vaqt tomondan 
barqaror, doimiy yoki 
vaqtinchalik 
bo’lishi  mumkin.  qiziqishlarning  eng  muhim  tomoni  shundaki,  ular  shaxs 
dunyoqarashi  va e’tiqodini shakllantirishga asos bo’ladi. Chunki 
e’tiqod
 shaxsning shunday 
ongli  yo’nalishiki,  u  insonga  o’z  qarashlari,  prinsiplari  va  dunyoqarashiga  mos  tarzda 
yashashga imkon beradi. Xalq doimo e’tiqodli insonlarni hurmat qiladi. E’tiqodning predmeti 
turlicha bo’lishi mumkin – Vatanga e’tiqod, dinga, fanga, kasbga, ahloqiy normalarga, oilaga, 
go’zallikka va shunga o’xshash. 
Insonning  insonligi,  uning  jamiyatdagi  mavqyei  va  nufuzi  ma’lum  ma’noda  undagi 
e’tiqodlilik darajasi bilan belgilanadi. Ayrim insonlar butun umri mobaynida faqat bitta narsaga 
e’tiqod qiladilar. Masalan,  Mir Alisher Navoiyning butun hayoti xalqqa va millatga fidoiylikning 
namunasi sifatida, turkiy xalqlar adabiyotiga asos solishga bag’ishlanganligi, Imom Buxoriy, Ibn 
Sino  singari  buyuk  allomalarning  turli  tayziqlarga  qaramay  ilm  va  ijod  yo’lidagi  qat’iyatlari, 
erishgan yutuqlari e’tiqodlilikning yorqin namunasidir. Bunday misollar Sharqning va g’arbning 
buyuk shaxslari misolida juda ko’p. Mansur Xalloj, Nasimiy, Boborahim Mashrab kabi hur fikrli 
zotlar esa qatl qilingan chog’larida ham o’z e’tiqodlari va tanlagan yo’llaridan qaytmaganlar. 
E’tiqodlilik  nuqtai  nazardan  ham  odamlar  bir-birlaridan  farq  qiladilar. Tarixda shunday 
shaxslar borki, ular butun ongi hayotini faqat bir narsaga bag’ishlab o’tib ketadilar, lekin ularga 
o’sha  ixlos  va  kuchli  e’tiqod  xalq  tomonidan  e’tirof  etilib,  mehnatlari,  ilmiy  kashfiyotlari  yoki 
o’sha  kasbga  sadoqatlari  tufayli  o’zlariga  tiriklidayoq  o’chmas  xaykal  qoldirganlar.  Ayrim 
odamlar  esa  o’zlaridagi  qiziqishlar  va  e’tiqodni  hayotlari  mobaynida  o’zgartirib  boradilar. 
Masalan,  yoshligida  sportning  biror  turiga  astoydil  ihlos  qilgan  odam  bu  borada  katta 
natijalarga  erishadi,  uni yurt taniydi. Umrining ma’lum bosqichida u shu erishgan yutuqlarini 
boshqa shaklda takomillashtirib, ustoz-murabbiy sifatida o’qitishga astoydil kirishadi. Umrining 
yana bir bo’lagida tashkilotchi-rahbar sifatida ana shu sohani yanada yuksaklikka ko’tarishga 

---

 
106 
xizmat qiladi. Mukarrama Turg’unboyeva, Yunus Rajabiy, Komil Yashin, Rufat Risqiyev, Abror 
Hidoyatov,  Abdulla  Oripov,  Ozod  Sharofuddinov  kabi  yuzlab  zamonamiz  qahramonlarining 
hayot-faoliyatlari  ana shunday e’tiqodlilikning yorqin misolidir. 
Demak,  agan  insonda  biror  narsaga  e’tiqod  shakllangan  bo’lsa,  undan yaxshi inson 
bo’lib, odamlarga nafi tegishiga umil qilish mumkin. Lekin e’tiqodsizlikdan qo’rqish kerak. Agar 
atrofimizda  biror  bir  narsaga  aniq  ishonmaydigan,  maqsad-maslagi  yo’q kishini ko’rsangiz, 
unga yordam berish yo’lini izlash kerak, chunki bu odamdagi e’tiqodsizlik nafaqat uning o’ziga, 
balki  atrofdagilarga  ham  faqat  salbiy ta’sir ko’rsatadi. E’tiqodli inson avvalo o’zgalarga ziyon 
keltiruvchi amallardan o’zini tiyadi, yolg’on gapirmaydi. Unda har doimo lafz bo’ladi, ya’ni bir 
nrasani qilaman, deb ahd qilsa, albatta, butun kuchi va iqtidorini safarbar qilib, ungi bajaradi, 
boshlagan ishini oxiriga yetkazadi. E’tiqodli inson nima qilayotganligini, nima uchun aynan shu 
ishni qilayotganligini juda yaxshi anglaydi. Shu tufayli haqiqiy e’tiqodli inson ilmga intiladi, o’z 
hayotining mazmun-mohiyatini tushunishga intiladi, go’zallik yaratish, har tomonlama barkamol 
bo’lishga tirishadi, yaxshilarga oshno bo’lish, buyuklikka havas uning hayotiy shioriga aylanadi. 
Haqiqiy  e’tiqod sohibida sog’lom fikr bo’lib, bu fikr orqali u insoniyatning umrboqiyligini idrok 
etadi, o’zidan oilasiga, farzandlariga nimadir qoldirib ketishni istab yashaydi. Shuning uchun 
ham  e’tiqodlilik  –  shaxsdagi  jur’at,  mardlik,  fidoiylik,  iroda,  vijdon,  qat’iyat,  halollik, 
isnonparvarlik, vatanparvarlik kabi qator ijobiy sifatlar  bilan bog’liqdir. 
 
Iymon
 
 
“Iymon” arabcha so’z bo’lib, lug’aviy ma’nosi “ishonchdir”. Haqiqiy e’tiqodli odamda iymon 
ham bo’ladi. Buyuk merosimiz hisoblanmish “Avesto”da iymon va e’tiqodning o’zaro aloqasi va 
uning inson fikrlash va tafakkur tarzi bilan bog’liqligi xususida quyidagi misralar bor: 
Aqlli va iymonli kimsalarga 
Bag’ishlayman shodlik, bardam ruh... 
E’tiqodman, Mitraman, 
Mudom saboq bermoqchiman,  
Iymon bilan fikr aylasin. 
Iymon bilan so’z so’zdasin, 
Va iymonga amal qilsin. 
Iymon keltirish yoki ishonch shunday psixologik holatki, unda shaxsning e’tiqodiga mos 
keladigan,  biror  konkret  narsa  va  hodisalar ta’sirida ongda o’rnashib qoladigan tasavvurlar 
majmui  yetakchi  rol  o’ynaydi.  Iymon  obyekti  ko’pincha  shaxs  tomonidan  chuqur  tahlil 
qilinmaydi,  tekshirilmaydi,  chunki  unda  insoniyat  tajribasi,  shaxs  e’tiqod  qilgan  ijtimoiy 
guruhning qarashlari mujassam bo’ladi. Masalan, Ollohga  iymon keltirish har bir musulmon 
uchun  farz  hisoblanadi.  Payg’ambarimiz  Muhammad  alayhissalom  Alloh  taolo  tarafidan 
keltirilgan  barcha  xabarlariga  til  bilan  iqror  etib,  dil  bilan  tasdiqlashga  iymon  deyiladi,  ya’ni 
qur’oni karim va Hadisi shariflar orqali Alloh to’g’risidagi, jannat va do’zah, qiyomat kabi g’aybiy 
narsalar haqida berilgan xabarlarga ishonch – shariatda iymon, deb yuritiladi, deganlar. O’sha 
Hadisi  sharifda  yana  “Vatanni  sevmoq  –  iymondandir”  deb  zikr  etilgan.  Bular  oddiy  fuqaro 
bahslashmaydigan, xalq metaliteti va vijdoni-iymoni tomonidan qabul qilingan arkonlardirkim, 
ularga ishonish har bir musulmonning va sog’lom fikr yurituvchi insonning burchidir. Shuning 
uchun ham vatanpurushlarni eng avvalo “iymonsizlar” deb la’natlaydi xalq, zero, tug’ilib o’sgan 
yerni  muqaddas  bilish,  kindik  qoni  to’kilgan  tuproqni  sog’inish,  Vatan  uchun  baholi  qudrat 

---

 
107 
vijdon bilan mehnat qilish – iymonlilik belgisidir. 
Iymon tushunchasiga faqat diniy tushuncha sifatida qarash to’g’ri emas. Chunki har kungi 
faoliyatida insonlarga nafi tegadigan amallar, savob ishlar qilish, solih xulq sohibi bo’lish, oilasi, 
yaqinlariga  mehr-muhabatini  ayamaslik,  jamiyatdagi  xulq normalarini qalban his qilib, ularni 
buzmaslikka intilish ham iymondan ekanligini unutmaslik kerak. Agar bola yoshlikdan go’zal 
xulqlarga  ergashsa,  musulmonchilik  odatlari,  xushxulqlilik  tamoyillarini  o’zlashtirib  borishga 
ruhan tayyor bo’lsa, uni iymonli bo’lib tarbiya topayapti, deyish mumkin. 
Mafkuraviy  tarbiya  va  milliy  g’oyaning  bosh  mezonlaridan  biri  komillik  va  barkamollik 
ekan, ana shunday tarbiya  insoniy munosabatlarni yaxshilaydi, jamiyat rivojiga turtki bo’ladi.