V. M. Karimovaning umumiy tahriri ostida. Toshkent

Uchinchidan
, ilg’or g’oyalar va yangicha dunyoqarashning birdaniga ko’pchilik onggiga, 
ayniqsa,  yoshlar  ongiga  singmasligining  ayrim  sabablari  ham  bor.  Psixologiyada  bola 
taraqqiyotining  ayni  17-18  yoshlarida  kuzatiladigan  “mafkuraviy  inqiroz”  bo’ladi.  Buning 
mohiyati shundaki, ayni shu davrda o’spirinda turli shaxsiy muammolar birdan ko’payib ketadi: 
do’stga  ega  bo’lish,  sevish-sevilish,  kasb  tanlash,  o’qishga  kirish,  nikoh  muammolari, 
kattalarning talablari va hokazo. Bu muammolar go’yoki yoshlarning jamiyatda ro’y berayotgan 
ijtimoiy-siyosiy  muammolardan  ongini  chalg’itayotganday  bo’ladi.  Lekin  aslida  aynan 
o’spirinlikka  xos  bo’lgan  psixologiya  mavjudki,  ular  o’z  kelajagi  to’g’risida  ko’p  qayg’uradi, 
ertaga  kim  bo’lishi,  qanday sharoitda yashashi va ijod qilishi, yashayotgan hududi  – Vatani 
taqdiri albatta qiziqtiradi. Shuning uchun ham yoshlarga xos bo’lgan maksimalizm va yuqorida 
sanab o’tilgan shaxsiy muammolar atrofida paydo bo’ladigan individualizm o’rtasida qarama-
qarshilik  paydo  bo’ladi.  Bu  inqiroziy  holat  bizning  sharoitimizda  ko’proq  yurt  va  jamiyat 
ravnaqidan  manfaatdorlik  hisobiga  xal  qilinmoqda.  Shuning  uchun  ham  yoshlar  bilan 
bo’ladigan  yuzma-yuz  uchrashuvlar,  muloqotlarda  shaxsiy  manfaatlarning  jamiyat 
manfaatlariga  bog’liqligi,  Vatan  ravnaqi  va  tinchlik-totuvlikdan  nafaqat  yoshlar  manfaatdor, 
balki ular ana shu jarayonlarning faol ishtirokchisi ekanligi g’oyasi o’rtaga tashlanadi. 
Ijtimoiy  psixologiyada yana bir o’rganiladigan jarayon borki, bu – 
konformizm
9
 hodisasidir. 
Bu  hodisa  bevosita  yoshlik  davrida  ko’proq  namoyon  bo’ladi.  Konformizmning  ma’nosi  – 
o’zgalar borligidan, ularning xulq-atvoridan ta’sirlanish bo’lib, yoshlar qanchalik o’ziga xoslikka 
intilmasinlar,  baribir  bir  yaxlit  ijtimoiy  qatlam  sifatida  bir-birlariga  taqlid  qiladilar.  Bu  ham 
sog’lom g’oyalarning o’zaro muloqotlar jarayonida tarqalishi va ongga singishi uchun zamin 
hisoblanadi.  Hattoki,  ayrim  yoshlarda  kuzatiladigan  ijtimoiy  raddiya,  ya’ni,  fikrlashlarda, 
harakatlarda  ajralib  turishga  intilish  –  aslida  o’sha  taqlidchanlik,  konformizmning  bir 
ko’rinishidir. Shu bois ham mashhur olim 
Seneka
 konformizm va odamlardagi taqlidchanlikni: 
“juda osonlikcha ko’pchilikning amriga bo’ysunishdir”, deb ta’riflagan edi. Bu jarayonning ro’y 
bo’lishiga sababchi asosiy omillar esa o’sha ijtimoiy muhit va undagi obro’li shaxsning insoniy 
xususiyatlaridir. Shuning uchun ham biz nimalarga ishonamiz va kimlarga ergashamiz, degan 
masala bugungi kunda amaliy ahamiyatga molikdir. 
Umuman,  shaxsning  qarashlari,  dunyoqarashi  va  e’tiqodini  o’zgartirishda,  bizning 
sharoitimizda  ularni  sog’lom  g’oyalarga  ergashtirishda  mafkuraviy  ishlarni  kuchaytirishimiz 
yaxshi  samaralar  beradi,  albatta.  Faqat bunda o’sha oddiy inson psixologiyasiga oid ayrim 
qonuniyatlarni  bilish  va  ularga  amal  qilish  maqsad  muvofiqdir. Mafkuraviy targ’ibot-tashviqot 
haqida  gap  ketganda,  uning  inson  ongi  va  psixologiyasiga  ta’sir  qilishiga  umid  qilib,  ish 
yuritiladi. Erkinlikni juda yaxshi ko’rgan amerikalik va yevropaliklar ham haqiqatga ergashish, 
ezgu amallarga itoat qilishning hyech qanday shaxs erkinligiga tahdidi yo’qligi, aksincha, uni 
jamiyatdagi mavqyeini yanada mustahkamlashini targ’ibot qiladi. 
Mutaxassislarni fikricha, e’tiqod asosan ikki yo’l bilan hosil qilinadi: 
 
agar  auditoriya  fikrlaydigan,  ayni  argumentlar  ustida  o’ylash  qobiliyatiga  ega 
bo’lsa,  ular  manfaatiga  mos  ma’lumotning  berilishi  ulardagi  ishonchni  mustahkamlaydi;  bu 
bevosita ta’sir deb ataladi; 
 
agar  tinglovchining  manfaatiga  bevosita  aloqadorligi yo’q narsa to’g’risida gap 
                                                 
9
Izoh: keyingi qism va boblarda konformizmning muxtasar bayoni beriladi. 

---

 
99 
ketayotgan  bo’lsa,  unda  ishontirishning  bilvosita  usullaridan,  ya’ni,  voizning  yoqimtoyligshi, 
kayfiyatning yaxshiligi, tasodifan yoqib qolishi mumkin bo’lgan boshqa jihatlarini asos qilinadi.