V. M. Karimovaning umumiy tahriri ostida. Toshkent

2.4. Psixologiyaning tadbiqiy va amaliy sohalari 

---

 
41 
 
Hozirgi  zamon  ilm-fanining  qadri  va  ahamiyati  uning  nechog’li  amaliyotga  kirib  borib, 
tadbiqiy  salohiyati  ortib  borishi  bilan  baholanadi.  Psixologiyaning  oxirgi  yillardagi  taraqqiyoti 
ham aynan ana shu mezon talablariga javob berishi bilan xarakterlanadi. 
Jamiyatimizda esa psixologik bilimlarni bevosita amaliyotga tadbiq etishga ehtiyoj katta. 
Birgina O’zbekistonda kadrlar tayyorlashning milliy dasturini oladigan bo’lsak, uning bajarilishi 
va  muvaffaqiyatli  amalga  oshirilishi  uchun psixologiyaning aralashuvi zarur. Joylarda tashkil 
etilgan  “Tashxis  markazlari”  va  Oliy  va  o’rta  maxsus,  kasb-hunar  ta’limi  muassasalaridagi 
ta’lim-tarbiya  jarayonlarini,  ma’naviy muhitni ilmiy-amaliy tadqiq qilish, yoshlar ijtimoiy faolligini 
sosiologik,  psixologik  va  pedagogik  qo’llab-quvvatlash,  muammolarni  o’z  vaqtida  aniqlash 
hamda  bartaraf  etish  ishlarini  muvofiqlashtiruvchi,  ilmiy-metodik  yordam  ko’rsatuvchi “Ta’lim-
tarbiya jarayonini sosiologik, psixologik va pedagogik qo’llab-quvvatlash xizmat”larida faoliyat 
ko’rsatayotgan  mutaxassislar  talabalardagi  rivojlanish  tendensiyalari,  aqliy  o’sish  omillari  va 
iqtidoriga qarab ta’lim-tarbiyani tashkil etishlari uchun qator diagnostik tadbirlarni o’tkazishlari 
zarurki, bu tadbirlar oxir-oqibat real samara berishi lozim. 
Ta’kidlash zarurki, tadbiqiy psixologiyadagi “samara”ni o’lchash mezonlari bilan nazariy 
psixologiyadagi samara tushunchalari biroz farq qiladi. Ya’ni, bu yerda bevosita buyurtmaning 
bajarilishi  sifatiga  buyurtmachining  o’zi  baho  beradi.  Shuning  uchun  ham  amaliy 
psixologiyaning  alohida  tarmog’i bo’lmish ijtimoiy psixologiya bilimlarining amaldagi ehtiyojini 
uch asosiy sabab bilan tushuntirishi mumkin: 
 
kichik  korxona  yoki  yirik  firmalardan  tortib,  toki  hukumat  darajasidagi  idoralar 
ham o’z faoliyati samaradorligini oshirish uchun tobora insonlar faoliyati va ulardagi zahiradan 
omilkorona foydalanishning psixologik manbalarini qidirish lozimligini tushunib yetmoqdalar;  
 
professional psixologlarning o’zi ham o’z ishlaridan keladigan obro’-e’tiborning 
amaliy  sohalarida  ishlay  olish  qobiliyatlariga  bog’liq  ekanligini  tushunib  yetmoqdalar.  Ya’ni, 
hayotda bevosita samarasi ko’rinmaydigan nazariyaning bugun hyech kimga keragi bo’lmay 
qoldi; 
 
amaliyotda  ishlayotgan  boshqa  soha  vakillari  ham  agar  psixologik 
tayyorgarlikdan  o’tgan bo’lsalar, ishni tashkil qilishga uquvlari yaxshiroq va ishlari unumliroq 
bo’lishini tushunib yetmoqdalar. Shuning uchun ham ko’plab yangi turdagi markaz va firmalar, 
qo’shma korxonalarda amaliyotchi psixologlar ishlamoqdalar. 
Davr talabi shunday bo’lmoqdaki, u yoki bu faoliyat sohalarida odamning individual va 
tipologik  xususiyatlarini  inobatga  olib  ish  tashkil  etilsa,  samarasi  yaqqol ko’rinib qolganligini 
maxsus psixologik bilimga ega bo’lmagan xodimlar yoki rahbarlar tushunib yetmoqdalar. Shu 
sabab bugun iqtidorli rahbarlar va o’z ustida muttasil ishlab, o’z ish joyida samarali ishlashni 
xohlaganlar ish stolida Karnegi, Mayer, Vigotskiy, Makey kabi yirik amaliyotchi psixologlarning 
asarlarini  ko’rish  mumkin.  Bu  kitoblarda  odamlar  bilan  samarali  ishlash  sirlari,  o’z iqtidorini 
o’stirish usullari ommabop tarzda yozilgan. Oxirgi yillarda Karnegilar kitobiga o’xshash amaliy 
kitoblar  soni  ko’payib  ketdi.  Mamlakatimizda  ham  yangicha  g’oyalar  targ’iboti,  milliy  istiqlol 
mafkurasi  tamoyillarini  keng  mehnatkashlar  ongiga  yetkazishda  ham  turli  psixologik 
manbalardan  foydalanish,  ommabop  o’qimishli  asarlar  yozish  texnologiyalari  bayon  etilgan 
manbalar sekin-astalik bilan ko’paymoqda. Kitobshunoslar, yozuvchi va olimlar oldiga qo’yilgan 
asosiy talab ham xalq ongi va ruhiyatiga tez ta’sir qilishga qodir tushunarli asarlar yozishdan 
iborat.  Bu  esa  psixologiyani  bilishni,  voizlik  san’atidan  bahramand  bo’lishni,  auditoriyaning 
ijtimoiy-psixologik xususiyatlari, verbal-noverbal ta’sirning psixologik qoidalarini bilishni taqozo 

---

 
42 
etadi.