V. M. Karimovaning umumiy tahriri ostida. Toshkent

 
Huquqshunos psixolog 
Sud-psixologik ekspertizalar jarayonida 
qatnashadi, huquqshunoslikka oid 
jarayonlarning psixologik ta’minoti bilan 
shug’ullanadi
 
Qiyosiy psixologiya 
Turli toifadagi hayvonlar xulqini qiyosiy 
tarzda laboratoriya sharoitida o’rganadi, 
odam va hayvon xulqiga oid umumiyliklarni 
asoslaydi
 
Psixofiziolog 
Insondagi psixologik va fiziologik 
jarayonlarning xususiyatlarini o’rganadi
 
Psixofiziolog 
Inson xulqining biologik asoslarini o’rganadi
 
 
Ijtimoiy psixolog 
Kichik guruhlar va jamoalar rivojlanishi va 
psixologiyasini o’rganadi
 
Maktab psixologi 
Muvaffiqiyatli o’qishga xalaqit beruvchi 
omillarni diagnostika qiladi
 
Zoopsixolog 
Oliy toifali hayvonlar xulq-atvorini o’rganadi
 
Eko-psixolog 
Inson ehtiyojlariga mos tarzda turar-joylar va 
binolarni loyihalashtirishga yordam beradi
 
Salomatlik psixologiyasi bo’yicha 
mutaxassis 
Psixogigiyena va psixoprofilaktika, turmush 
darajasining infratuzilmasini oshirish 
masalalari bilan shug’ullanadi
 
 
Biroq  ayrim  tarmoqlardagi  psixolog  mutaxassisning  bajaradigan  ishlari  va  mavqyeida 
tafovutlar va farqlar mavjud. O’zbekistonda ham mustaqillik yillarida inson omiliga berilayotgan 
e’tibor tufayli psixologiya fani o’z yutuqlarini xalq ho’jaligining deyarli barcha tarmoqlariga joriy 
etish imkoniyati tug’ildi. Shu bois ham bugungi kunda maktab psixologi, salomatlik psixologi 
tayyorlash, reklama va marketing sohasi, boshqaruv va ishlab chiqarishni tashkil etish borasida 
fanning  amaliyotga  aralashuvi  jarayoni  tezlashdi.  Oliy  o’kuv  yurtlarida  tayyorlanayotgan 
psixolog kadrlarning asosiy sifat belgisi ham ularning amaliyotda o’z bilimlarini tadbiq eta olish 
malakasi bilan aniqlanmoqda. Demak, XXI asr psixologiyasi o’zining tadbiqiy xarakteri bilan 
ajralib turadi va uning tarmoqlari rivoji va samaradorligi ilmiy va nazariy bilimlarning nechog’li 
xalq ho’jaligining turli tarmoqlariga joriy etilishi bilan izohlanadi. 
Quyida bizning sharoitimizda rivoj topayotgan va amaliy tus kasb etayotgan psixologiya 
tarmoqlarining qisqacha tavsiflarini keltirdik:   
 
umumiy  psixologiya
  –  psixologiyaning  barcha  masalalarining  o’ziga  xos  jihatlarini 
o’rganadigan maxsus sohasi; 
 
pedagogik  psixologiya
  –  kishiga  ta’lim  va  tarbiya  berishni  psixologik  qonuniyatlarini 

---

 
19 
o’rganishni o’z predmeti deb biladi; 
 
yosh  davrlari  psixologiyasi
  –  turli  yoshdagi  odamlarning  tug’ilgandan  to  umrining 
oxirigacha psixik rivojlanish jarayonini, shaxsning shakllanishi va o’zaro munosabatlari 
qonuniyatlarini o’rganadi; 
 
 ijtimoiy  psixologiya
  –  odamlarning  jamiyatdagi  birgalikdagi  ish  faoliyatlari  natijasida 
ularda  hosil  bo’ladigan  tasavvurlar,  fikrlar,  e’tiqodlar,  hissiy  kechinmalar  va  xulq-
atvorlarini o’rganadi; 
 
mehnat  psixologiyasi
  –  kishi  mehnat  faoliyati psixologik xususiyatlarini, mehnatni ilmiy 
asosda tashkil etishning psixologik jihatlarini o’rganadi; 
 
injenerlik  psixologiyasi
  –  avtomatlashtirilgan  boshqaruv  sistemalari  operatorning 
faoliyatini,  odam-texnika  o’rtasida  funksiyalarni  taqsimlash  va  muvofiqlashtirishning 
xususiyatlarini o’rganadi; 
 
yuridik  psixologiya
  –  huquq  sistemasining  amal  qilishi  bilan  bog’liq  masalalarning  
psixologik asoslarini o’rganadi; 
 
harbiy  psixologiya
  –  kishining  harbiy  harakatlar  sharoitida  namoyon  bo’ladigan  xulq-
atvorini, boshliqlar bilan ijro etuvchilar o’rtasidagi munosabatlarning psixologik jihatlarini 
o’rganadi; 
 
savdo  psixologiyasi
  –  jamiyatda  tijoratning  psixologik sharoitlari, ehtiyojning individual, 
yoshga oid, jinsga oid xususiyatlarini, xaridorga xizmat ko’rsatishning psixologik omillarini 
aniqlaydi, modalar psixologiyasi kabi masalalarini ko’radi; 
 
tibbiyot psixologiyasi
 – shifokor faoliyati psixologiyasini, bemor xulq-atvorining psixologik 
jihatlarini o’rganadi; 
 
iqtisodiy psixologiya
 – turli vaziyatlarda ishlab chiqarish munosabatlariga kirishish orqali 
xo’jalik  yuritishni  maqsad  qilgan  shaxslar,  yaxlit guruh, jamoalarning iqtisodiy tafakkuri 
hamda  iqtisodiy  xulq-atvoriga  aloqador  umumiy  qonuniyatlar  va  xatti-harakat 
mexanizmlarini, ishlab chiqarish munosabatlarining har bir xo’jalik subyekti ongida aks 
etishini o’rganadi. 
Shuningdek  psixologiyada  etnopsixologiya,  oilaviy  hayot  psixologiyasi,  boshqaruv 
psixologiyasi, shaxs psixologiyasi, rahbar psixologiyasi, psixodiagnostika va boshqa ko’plab 
sohalari  mavjud  bo’lib,  ular  bevosita  ishlab  chiqarishdan  tushayotgan  talab va taklifga mos 
tarzda rivojlanmoqda.