V. G. Mikulskiy

Chiqindilarni ishlab chiqarish - bu qandaydir iste'mol qiymatiga ega bo'lgan va moddiy ishlab chiqarishda (qoida tariqasida, qo'shimcha texnologik operatsiyalardan keyin) foydalanish mumkin bo'lgan ma'lum bir ishlab chiqarish qoldiqlarining barcha turlari. Sanoatning qo'shimcha mahsulotlari - bu ishlab chiqarish jarayonining maqsadi bo'lmagan va tegishli qayta ishlashdan keyin tayyor mahsulot yoki qayta ishlash uchun xom ashyo sifatida ishlatilishi mumkin bo'lgan mahsulotlar. Ikkilamchi xom ashyo - to'liq dastlabki foydalanishdan (eskirishdan) keyin ishlab chiqarishda xom ashyo sifatida qayta ishlatilishi mumkin bo'lgan materiallar va mahsulotlar.­

* Ushbu band dotsent, t.f.n. ishtirokida yozilgan. ON. Skanavi.

Barcha chiqindilarni ikkita katta guruhga bo'lish mumkin: mineral va organik. Mineral chiqindilar ustuvor ahamiyatga ega: ular ko'proq, ular yaxshiroq o'rganilgan va qurilish materiallari ishlab chiqarish uchun eng katta ahamiyatga ega.­­

Mavjud kimyoviy birikmalarga ko'ra chiqindilar silikat, karbonat, ohaktosh, gips, temir, rux, ishqor va boshqalarga bo'linadi. Har bir guruhda batafsilroq tasniflash mumkin. Masalan, silikat chiqindilari kislotali va ishqorli oksidlarning foiziga qarab, o'ta asosli, asosli, o'rta, kislotali, o'ta kislotalilarga bo'linadi. Asosiylik qanchalik yuqori bo'lsa, chiqindilarning gidravlik faolligi shunchalik yuqori bo'ladi.­­­

Mineral chiqindilarning ko'pchiligi asosan kaltsiy va magniyning silikatlari va aluminosilikatlaridan iborat. Buning sababi shundaki, er qobig'i massasining 86,5% tabiiy silikatlardir. Shunga ko'ra, qayta ishlashda tabiiy silikatlarni olish jarayonida olingan chiqindilar ham silikat tarkibiga ega. Silikat chiqindilari, shuningdek, tuzilishi va kimyoviy tarkibi, hosil bo'lish sharoitlari va boshqalar bo'yicha tasniflanadi. Eng katta amaliy qo'llanilishi chiqindilarni ularni ishlab chiqaradigan sanoat bo'yicha tasniflash va ma'lum turdagi chiqindilar uchun tasniflashdir.­­

Qora metallurgiya shlaklari. Qurilish sanoati uchun eng muhimi va qora metallurgiya chiqindilari orasida hajmi bo‘yicha birinchi o‘rinni yuqori o‘choq shlaklari – temir rudalaridan cho‘yan eritishda qo‘shimcha mahsulot – domna, o‘choq, ferromarganes egallaydi. Shlakning chiqishi juda yuqori va bir tonna cho'yan uchun 0,4 dan 0,65 tonnagacha. Ular 30 tagacha turli xil kimyoviy elementlarni o'z ichiga oladi, asosan oksidlar shaklida. Asosiy oksidlar: SiO2, A12O3, CaO, MgO. FeO, MnO, P2O5, TiO2, V2O5 va boshqalar kamroq miqdorda mavjud.­­

Asosiylik modulining qiymatiga qarab - cüruf tarkibidagi asosiy oksidlarning kislotali oksidlar yig'indisiga nisbati,%

... CaO + MgO

Moe = -

SiO2 + Al2O3

Barcha yuqori o'choq shlaklari kislotalilarga bo'linadi, ularning Mq <1 va asosiy, MQ> 1 bo'lgan, ular faolroqdir. Shlakning tarkibi koks, chiqindi jinslar tarkibiga bog'liq va shlakdan foydalanish xususiyatlarini aniqlaydi.

Qurilish materiallari ishlab chiqarishda yuqori o'choq shlakining umumiy miqdorining 75% ishlatiladi. Asosiy iste’molchi sement sanoati hisoblanadi. U har yili millionlab tonna donador yuqori o'choq shlakini iste'mol qiladi. Granulyatsiya - yuqori o'choqli shlakni dastlabki qayta ishlashning eng qadimgi va eng ko'p qo'llaniladigan turi. Bu cüruf eritmasini tez sovutishdan iborat bo'lib, buning natijasida cüruf shishasimon tuzilishga va shunga mos ravishda yuqori faollikka ega bo'ladi.­­­­

Chelik ishlab chiqarish (ochiq o'choq) shlaklari kamroq qo'llaniladi. Ulardan foydalanishdagi qiyinchiliklar heterojenlik, kimyoviy va mineralogik tarkibi va fizik-mexanik xususiyatlarining nomuvofiqligi bilan bog'liq. Bundan tashqari, ular tarkibida temir oksidi (27% gacha) mavjud.­­­

Muayyan muammo - ilgari axlatxonalarda to'plangan cürufdan foydalanish.