V. G. Mikulskiy

Dala shpatlari - bular magmatik jinslardagi eng ko'p minerallardir (tog' jinslarining umumiy massasining 2/3 qismigacha). Ular, shuningdek, kvarts, jinslarning engil tarkibiy qismlarini (oq, pushti, qizil va boshqalar) ifodalaydi. Dala shpatlarining asosiy turlari ortoklaz va plagioklazdir.­

Ortoklaz - K2OAl2O3'6SiO2 yoki K [AlSi3O8] (yunoncha - to'g'ri bo'linish) quyidagi xususiyatlar bilan tavsiflanadi: bo'linishlar orasidagi burchak 90 °, qattiqlik 6-6,5, zichlik 2,57 g / sm3, 1170 ° S da eriydi. , 1450 ° S da umumiy erish. Ular kislotalilikda kislotali (granit) va o'rta (siyenit) magmatik jinslarda uchraydi.

Plagioklaz (yunoncha - qiya boʻlinish) kislotali jinslar tarkibiga kiruvchi Na2OAl2O36SiO2 - yoki Na [AlSi3O8] albitidan anortit - CaOAl2O3'2SiO2 yoki Ca [Al2Si2O8]gacha boʻlgan izomorf qator hosil qiladi, asosiy jinslarga xosdir (gabro, gab). )

Kvars bilan solishtirganda dala shpatlari ancha past kuchga ega (siqilishda 120-170 MPa) va qarshilikka ega, shuning uchun ular cho'kindi jinslarda (asosan dala shpati qumlari shaklida) kamroq tarqalgan. Dala shpatlarining nurashi karbonat angidrid bo'lgan suv ta'sirida sodir bo'ladi. Yirtilish natijasida yangi mineral - kaolinit (eng keng tarqalgan cho'kindi jinslarning eng muhim qismi - gil) paydo bo'ladi.­­­

Magmatik jinslarda uchraydigan rangli (toʻq rangli) minerallarga temir-magniy va magniy silikatlari va baʼzi aluminosilikatlar kiradi.­

Temir-magniy silikatlari guruhida eng ko'p uchraydigan olivin, piroksenlar (masalan, augit) va amfibollar (shoxli). Magnezium silikatlari orasida ko'pincha olivin - serpantin, xrizotil - asbest o'rnini bosadigan ikkilamchi minerallar mavjud.

Aluminosilikatlar guruhida eng keng tarqalgan slyudalar: oddiy - muskovit (deyarli rangsiz), flogopit va biotit (quyuq), gidroslyuda - gidromuskovit, gidrobiotit. Slyudaning qattiqligi 2-3 ni tashkil qiladi.

Yuqoridagi barcha minerallar, muskovit va gidromuskovitdan tashqari, kvarts va dala shpatlaridan quyuq rangda (yashil, to'q yashil, ba'zan qora) farqlanadi. Rangli minerallarning xarakterli xususiyatlari (slyuda bundan mustasno) yuqori quvvat va qattiqlik, shuningdek, magmatik jinslarning bir qismi bo'lgan boshqa minerallarga nisbatan yuqori zichlikdir. Rangli minerallar tarkibining ko'payishi (alyuminosilikatlar bundan mustasno) jinslarga yuqori mustahkamlik, qattiqlik va havo ta'siriga chidamliligini beradi.­­­­

Suvli aluminosilikatlar (slyuda) jinslarning kiruvchi tarkibiy qismidir. Ular tog' jinslarining mustahkamligini pasaytiradi, ularning nurashini tezlashtiradi va silliqlash va sayqallashni murakkablashtiradi, chunki mukammal bo'linish natijasida slyuda juda nozik plitalarga juda oson ajraladi. Slyuda qumlarda ham mavjud bo'lib, ular ham zararli nopoklik hisoblanadi. Slyuda miqdori sezilarli darajada bo'lgan qumdagi beton va ohaklarning sovuqqa chidamliligi past.­­­­

Maxsus pardozlash plasterlari uchun ma'lum bir badiiy effektga erishish uchun ba'zida slyuda ohaklarga ataylab kiritiladi.­

Chuqur (intruziv) jinslar

Turli geologik sharoitlarda hosil bo‘lgan magmatik tog‘ jinslari o‘ziga xos xususiyatlari bilan ajralib turadi, ular birinchi navbatda magmatik jismlarning shakli va ularning asosiy jinslar bilan aloqasini o‘z ichiga oladi.­­­

Tog` jinslari tuzilishining xossalari hosil bo`lish sharoitiga qarab strukturaviy va tekstura belgilarida ifodalanadi.­

Tuzilishi kristallik darajasi va don hajmi, shuningdek, jinsning tarkibiy qismlarining shakli va o'zaro munosabatlari bilan belgilanadi.

Chuqur sharoitda magmaning sekin sovishi bilan to'liq kristalli tuzilmalar paydo bo'ladi. Don hajmi bo'yicha kristalli jinslar ajralib turadi: yirik donali (o'rtacha donasi 5 mm dan ortiq), o'rta donali (1-5 mm) va mayda donali (0,5-1 mm), shuningdek, bir xil donali. va notekis donali tuzilmalar (3.2-rasm).­­