V azir lig I a d h a m vaisov teri va tanosil

Qirish (grattaj)
271

---

VI ilova
Dcrmatitlarning klinik turlari
Ko'rinishlari
DERMATIT
Oddiy kontaktli
Allergik kontaktli
Toksikodermiya
Kasallik
boshlanishi
Teriga ekzogen 
(obligat) ta ’sir eti- 
shi natijasida tez 
yuzaga keladi
Teriga ekzogen 
ta ’sir (fakultativ) 
natijasida yuzaga 
keladi
Ko'pincha 
parenteral kiri- 
tilgan allergen 
ta’sirida (dorilar, 
oziq-ovqat, 
zam burugiar va 
boshqa) yuzaga 
keladi
Organizm 
ta ’sirchanligi 
va sensibili­
zatsiya
Sensibilizatsiya 
(organizmda to 'p ­
lash) bo'lish 
shart emas
Monovalent
sensibilizatsiya
Monovalent
sensibilizatsiya
Joylanishi
(lokalizatsiya)
Tananing ochiq 
joylari, ya’ni 
ta ’sirlovchi tekkan 
yerlarda
Tananing ochiq 
joylarida bo'ladi
Teri va shilliq 
qavatning 
xohlagan yer- 
larida
Teri toshmalari 
ko'rinishi
Eritema ustida 
pufak bo'lmaydi
Eritema ustida
pufakchalar
bo'ladi
Eritema, pufak, 
pufakcha mono 
yoki polimorf 
toshmalar
Ikkilamchi aller­
gik toshmalar
Bo'lishi mumkin
Boiadi
Pufakchalar 
va namlanish
Pufakchalar b o '­
lishi mumkin
Pufakchalar va 
kam namlanishlar
Bo'ladi
O'choqlar
ko'rinishi
Aniq
chegarali
Noaniq
chegaralar
Ko'proq 
noaniq chegarali
Yalligianish
ko'rinishlari
Yallig'lanish 
darajasi ta ’sirning 
kuchi va ta ’sir 
vaqti bilan bogiiq, 
tarqalmaydi
O'tkir, o'tkir osti,
periferiyaga
tarqaladi
O'tkir, o'tkir osti 
juda tarqalgan 
yoki lokal, bir 
joyda qaytarilib 
turishi mumkin
O'tish oqibati
T a ’sirot yo'qotil- 
gach, tez o'tib 
ketadi
Davolamasa ekze­
maga o ‘tishi mum­
kin, allergen ta ’siri 
yo‘qotilsa o'tib 
ketadi
Davolanmasa 
ekzemaga o'tishi 
mumkin, allergen 
ta’siri yo'qotilsa 
o'tib ketadi
272

---

Gushning klinik turlari
VII ilova
Ko‘ri-
Gush (ekzema)
nishlari
Chin
Professional
(kasbga
aloqador)
Disgidro-
tik
Mikrobli
Klinikasi
Toshmalar
tarqalgan,
ko'proq
qo'l-oyoq
bukuluvchi
yuzalarida,
simmetrik
joylashib,
eritrodermiya
ko‘rinishda
ham bo'ladi
Klinikasi chin 
gushga o'xshab, 
professional 
«stigma» bel­
gilari bo'lishi 
mumkin. Ish- 
dagi ta’sir 
etuvchi modda­
lar oqibatida 
qaytalanadi
Toshma 
lar qo'l- 
oyoq 
panja la - 
rida 
bo'ladi
Aniq chegarali, 
assimetrik, trav­
ma yoki trofik 
yaralar bilan 
bog'liq bo'ladi
Toshma
elementlar
Eritematoz 
dog'lar, tu­
gunchalar, 
pufakchalar, 
yiringchalar, 
eroziyalar, 
gush
«quduqchalari»
tangachalar,
qoraqo'tirlar,
ekskoriatsi­
yalar
Eritematoz 
dog'lar, tugun­
chalar, pufak­
chalar, yiringlar, 
eroziyalar, 
«ekzema quduq­
chalari», qora 
, qo'tirlar
Asosan 
pufakcha­
lar, mik- 
roerozi- 
yalar, 
yiringlar, 
sarg'ish 
po'stloq- 
chalar
Eritematoz dog', 
tugunchalar, 
pufakchalar, ko‘p 
sonli yiringlar, 
«ekzema toz 
quduqchalari», 
qonli qora 
qo'tirlar
Klinik
o'tish
turlari
1. Tangacha
2. Prurigo- 
simon
Muguzli ekzema 
(tilotikum)
Impetigo
turi
1. Paratravmatik
2. Varikozli
3. «Seboreya»li
4. Varioli formali 
(gerpetik)
Subyektiv
sezgilar
Qattiq
qichishish
Qichishish, 
kamroq og'riq
Qichi­
shish
Qichishish, tana
harorati
ko'tarilishi
Kechishi
Surunkali,
qaytalanuvchi
T a’sir oqibati­
da qaytalanadi 
va shu jarayoni 
yo'qotilsa 
tuzaladi
O 'tkir,
o 'tkir
osti
qayta­
lanib
turadi
O 'tkir osti, 
surunkali 
qaytalanib chin 
ekzemaga o ‘tishi 
mumkin
273

---

VIII ilova
Dermatit va ekzemani davolash usullari
Bosqichlar
Mahalliy
Umumiy
0 ‘tkir dermatitlar
3-10 % li naftalan
I. Profilaktika yo'Ilari
Ekzema - gush
malhami,
fitovitaminlar
Namlanish
3 % li bilan ho4 Hash
3. Balneoterapiya
Yiringli
4. Sanatoriya-kurortlarda
Pufakchali
4. Sababchi bo‘lgan
Eritema
kasalliklami davolash
Qichishish
Neftli malhamlar
1. Desensibilizatorlar
2. Vitamin terapiya
0 ‘tkir osti
Steroid vitaminli
3. Ba’zi kasal organlami
Ekzemalar
krem lar
davolash uchun dorilar
Tugunchalar
4. Qon tomir devorlarini
Qaytalanish
baquvvat qiluvchi dorilar
Pilakchalar
5. Trankvilizatorlar
Eritemalar
Pastalar
1. Desensibilizatorlar
Surunkali
Lixenizatsiya
Lixenifikatsiya
Griperpigmentlar
Anelin bo‘yoqlari
2. Antigistaminlar
3. Steroidlar
4. Siydik haydovchi dorilar
5. Antibiotiklar
Bog'lamlar (suvli)
1. Desensibilizatorlar
2. Antigistaminlar
Antiseptik purkashlar
3. Zaharlanishga qarshi
Steroid kremlar 
Bog'lamalar
4. Siydik haydovchi
Purkashlar
L Antigistaminlar: dimedrol,
Bog'lamalar (suvli)
pipolfen, diazolin
Suvda chayqatib
2. Desensibilazatorlar, kalsiy
qoMlanuvchi dorilar
birikmalari, dorilar
274

---

I X ilova
Kepaksim on (rang-barang) tem iratki tashxisida q o 'llan ilad i.
1. D og'larga 5 % li yodli spirt eritmasi surtiladi.
2. Shoxli qavatlam ing g‘ovaklanishi natijasida terining toshm ali joylariga yod 
eritmasi k o 'proq o 'm ash ad i va dog'lar sog'lom teriga k o 'ra yaxshiroq (intensiv) 
b o 'y ala d i.
3. Yod eritmasi bo'lm agan hollarda anilinli bo'y o q lard an foydalaniladi.
4. K epaksim on tem iratkidan keyingi qoldiq leykoderm ada, ayniqsa U FN
olgandan keyin Baltser sinamasi manfiy bo'ladi.
X ilo va
Qo‘tir kanasini izlash uchun teridan qirma olish usuli
1. Yangi qo‘tir toshm alaridan birini, sharikli ruchka bilan lupa yordam ida 
chegaralab chizib olinadi.
2. S k a lp e l u c h i y o k i igna y o rd a m id a q o 't i r y o ‘li o x ir id a jo y la s h g a n
p u fa k c h a n in g to m i sanchilib buziladi va q o 'tir k a n a sin in g y o 'li b o 'y ic h a
yo*naltirilib teri qo'poriladi. Teri chuqurroq qo'porilsa usulning samaradorligi 
yanada ortadi.
3. Buyum oynachasiga 10 % li natriy ishqori tom iziladi, olingan m aterial 
shu eritm a bilan aralashtiriladi va qoplovchi oyna bilan yopiladi.
4. Tayyorlangan m aterial 10-20 daqiqadan so‘ng m ikroskop ostida (okuly 
w
- 10, obyektiv - 8 ) kondensator tushirib kuzatiladi.
5. M ikroskop k o ‘rish maydonchasida kana yoki uning b o 'lak lari, tuxumlari 
yoki ekskrem entlari topiladi.
Baltser sinamasi
275

---

XI ilova
Zamburug‘ni aniqlashda laboratoriya tekshiruvini o‘tkazish 
uchun teridan qirma ( kepak, soch, tirnoqlar ) materialini olish
L Tekshirish uchun ja ro h a t o 4chog‘idan kepak, singan va jaro h a tla n g a n
soch tolalari, pufakchalam ing ustida qotib qolgan teri qoplam lari, yiring, tirnoq 
plastinkalarining b o ‘lakchalari va to ‘qima suyuqligini olish mumkin.
2. M aterialni to ‘g‘ri olish - zam burug‘lam i mikroskopik usulda topishga katta 
y o rd am b e ra d i. Z a m b u r u g ia r d a v o la n m a g a n , yangi, s h a k lla n ib b o ‘lgan 
o ‘choqlardan k o ‘plab topilishi mumkin.
3. Yassi terin in g z a m b u ru g ‘li k asallik larid a (trixofitiya, m ik ro sp o riy a, 
k e ra to m ik o z la r, k a n d id o z , oyoq p a n ja s i e p id e rm o fitiy a si, ru b ro m ik o z ) 
o ‘ch o q la r ch ek k alarid ag i k ep a k lar skalpel yordam ida q irib olinadi. O yoq 
panjasi yoki kaft m ikozlarining disgidrotik k o ‘rinishlarida p u fak ch alam in g
tom lari, epidermis k o ‘chkilari qaychi yordam ida kesib olinadi.
4. Uzun soch yoki tu k lar zam b u ru g ‘larga tekshirilishi kerak b o ‘lsa, ular 
epilyatsion pinset yordam ida o ‘choqlardan yulib olinadi. Agar soch teri sathidan 
ancha yuqori b o ‘lsa, (qora nuqtachalar) ular skalpel yordam ida qirib olinadi.
5. Infiltrativ-yiringli jaray o n lard a soch o ‘choqning chekkasidan olinadi.
6. Jarohatlangan tim oqlardan tekshirish uchun material olishda skalpel yoki 
qaychidan foydalaniladi.
7. O lingan m aterial buyum oynachasiga q o ‘yiladi va m ik ro sk o p o rq ali 
tekshiriladi.
276

---

XII ilova
Oyoqlardagi surunkali yaralar etiologiyasi va tashxisi
Etiologiyasi
Diagnostikasi
I. Tomir kasalliklari:
- Obliteratsiyalanuvchi ateroskleroz
- Vaskulitlar (mayda yoki yirik 
tomirlarning jarohatlanishi)
- Arterial gipertoniya 
(Martorel sindromi)
- Biriktiruvchi to'qimalar 
kasalliklari: sistemali qizil yugirik, 
revmatoid artrit, sklerodermiya, 
Bexchet kasalligi
- Surunkali venoz yetishmovchiligi
- Derma va gipodermaning sklerozi
- Ateroemboliya
- Boshqa kasalliklar: terining oq 
atrofiyasi, livedo-vaskulit, Reyno 
kasalligi, obliteratsiyalanuvchi 
trombangiit
II. Endokrin kasalliklari:
Qandli diabet
Mikroangiopatiya 
Diabetik neyropatiya
III. O'smalar:
Yassi hujayrali teri raki 
Bazal hujayrali teri raki 
Melanoma 
Metastazlar
Leykozlar va limfomalar 
Kaposhi sarkomasi 
Qo'ziqorinsimon mikoz
IV Travmalar:
Jarohatlar, kuyish, bosim ta ’siri, 
travmatik neyropatiya
Periferik arteriyalar pulsi, angiografiya, 
qaytalab turuvchi oqsoqlanishlar, 
rangsizlanish, sianoz 
Anamnez, biopsiya
Yaralaming tipik joylashuvi - oyoq 
panjalarining laterial yoki medial 
sohalari, tizzada, anamnezda -
arterial gipertoniya 
Biopsiya, ko‘p a ’zolar jarohatlanishi, 
livedo, anamnez, antinuklear 
antitanachalar, ECHT. (SOE)
Yaralaming tipik joylashuvi -tizzalar- 
ning pastki 1/3 qismining medial yuza­
lari, oyoqlar shishi, varikoz ekzema 
Zichlashish, giperpigmentatsiya, 
«butilkasimon oyoq» simptomi 
Anamnezda - tomiriarda tibbiy 
(jarohatli) muolajalari qilinganligi 
Anamnez (chekish), biopsiya
Anamnez, teri biopsiyasi 
Anamnez
Biopsiya
Biopsiya
Biopsiya
Biopsiya
Biopsiya
Biopsiya
Biopsiya
Anamnez
277

---

- Patomimiya 
- N u r ta’siridan
- Kuyish (termik, kimyoviy)
- Qumursqalar chaqishi
V. Qon kasalliklari:
- Urug'simon hujayrali anemiya
- Eritremiya
- Leykozlar
- Krioglobulinemiya
- Kriofibrinogenemiya
- Qon ivishining ortishi
VI. Infeksiyalar:
Bakterial
- Ektima; Pasterella spp. va Pseudo- 
monus chaqirgan; aktinomikoz, Sibir 
yarasi; moxov
Tuberkulez va atipik bakteriyalar 
(Mycobacterium ulcerans)
- Zamburug4lar: blastomikoz, kripto- 
kokkoz, gistoplazmoz, sporotrixoz
- Zaxm (gumma)
- Teri leyshmaniozi
VII. Turli boshqa sabablar:
- Dorilarning salbiy ta’sirlari
- Pannikulitlar
- Gangrenoz piodermiya 
Tugunli vaskulit
VIII. Og'riqli yaralar:
Lipoid nekrobioz 
Podagra
Kalsifikatsiya
- Obliteratsiyalanuvchi ateroskleroz
- Obliteratsiyalanuvchi trombagiit 
Terining oq atrofiyasi
Arterial gipertoniya (Marterel sindromi) 
Gangrenoz piodermiya 
Reyno kasalligi va sindromi 
Vaskulitlar
Anamnez
Anamnez
Anamnez
Anamnez
Qon tahlili
Eritrotsitlar sonini hisoblash
Qon tahlili, suyak ko'migini tekshirish
Qon zardobida krioglobulinlar
miqdorini aniqlash
Qon zardobida kriofibrinogen
miqdorini aniqlash
Qon zardobidagi C-proteinini va
C-proteinini aniqlash, antifosfolipid
antitanachalari titri, protrombin
vaqtini aniqlash
Biopsiya, ekssudatni ekish, bioptatni 
ekish
Biopsiya, ekssudat va bioptatni 
maydalab ekish
Biopsiya, ekssudat va maydalangan 
bioptatni ekish
Anamnez, biopsiya, maxsus usullarda 
bo'yash, RIT, RIF 
Anamnez, biopsiya, maxsus 
usullarda bo'yash
Anamnez, biopsiya 
Anamnez, biopsiya
Anamnez, biopsiya yondosh kasalliklar 
Anamnez, biopsiya
Biopsiya
Biopsiya, qon zardobidagi sut 
kislotasining miqdori 
Biopsiya, kalsiy, fosfor miqdori
278

---

XIII ilova
P o ‘rsildoq yara va D yuringning gerpetiform derm atozining solishtirm a 
tashxisi uchun ishlatiladi.
1. Yangi pufak tubi yuzasidan skalpel yoki qaynatish orqali sterillangan 
o ‘quvchi o ‘chirg‘ichini yengil bosish bilan m aterial olinadi va yog‘sizlangan steril 
buyum oynasiga q o ‘yiladi.
2. 1 daqiqa davom ida m aterial metil spirti yordam ida fiksatsiya qilinadi, 
xona haroratida quritiladi va Romanovskiy - Gimza bilan b o ‘yaladi.
3. Preparatni tayyorlab, b o ‘yagandan keyin, u 10x40 m arta kattalashtirib 
m ikroskop ostida ko'riladi.
4. A kantolitik hujayralar normal epitelial hujayralardan kam roq, yumaloq 
shaklda, yadrosi katta b o iib , intensiv binafsha rangga yoki siyoh-ko‘k rangga 
bo'yaladi va salkam butun hujayrani egallaydi.
Akantolitik (Tsank) hujayralarini tekshirish