V. A. Kosteckiy MÁmleket hám huqíq tiykarlarí

Bilimińizdi sınań!
1.  Sizińshe,  ne  ushın  hárqanday  suveren  mámlekette 
puqaralıq májbúriy esaplanadı?
2.  Puqaralıq túsinigine sıpatlama beriń.
3.  Mámlekette jasap atırǵan, biraq onıń puqaralıǵın almaǵan 
adamlar qanday huqıq hám minnetlemelerge iye?
4.  Qanday jaǵdaylarda puqaralıqtan ayšršw qadaǵan etiledi?

---

25
5-§. INSAN HUQÍQ HÁM ERKINLIKLERIN QORǴAW 
MEXANIZMI
INSAN HUQÍQLARÍN QORǴAWǴA TIYISLI XALÍQ ARALÍQ 
HUQÍQÍY HÚJJETLER
Xalıq aralıq jámiyetshiligine kirgen Ózbekistan Respublikası mámlekette 
insan huqıqları hám erkinliklerin bekkemlewge jedel túrde járdem beriw, mil-
liy nızamlardı insan huqıqları tarawındaǵı xalıq aralıq standartlarǵa sáykesles-
tiriw minnetlemesin ózine aldı.
Házirgi  xalıq  aralıq  jámiyetshilik  insannııń  tábiyiy  huqıqları  ideysaın 
huqıqıy normativ hújjetler dárejesinde bekkemlengen. Olardıń ishinde BMSH 
tárepinen  qabıl  etilgen  insan  huqıqları  pútkil  jáhán  dekloraciyası  ayrıqsha 
orında turadı. Dekloraciyada búgingi kúnde hár bir insan jámiyetlik turmıstıń 
barlıq tarawlarında iye bolıwı tiyis bolǵan huqıq hám erkinliklerdiń minimal 
kólemi berilgen.
Insan  huqıqları  pútkil  jáhán  dekloraciyası  tiykarında  kóplep  orın-
lanıwı  shárt  bolǵan  hújjetler  islep  shıǵılǵan.  Olar  Insan  huqıqları  pútkil 
dúnya  dekloraciyasınıń  derlik  barlıq  rejelerine  anıqlıq  kirgiziwdi  hám  olardı 
rawajlandırıwdı, sonday-aq insan huqıqların qorǵawshı málim bir xalıq aralıq 
usıllardı  jarattı.  Mısalı,  fakultativ  bayanlama  ayrıqsha  puqaralarǵa  huqıqları 
buzılıp  atırǵanlıǵınan  BMSH  qasındaǵı  másláhát  organı  —  Insan  huqıqları 
boyınsha komitetke arız qılıw imkanın berdi.
Deklaraciya,  eki  Pakt  hám  Fakultativ  bayanlama  BMSHnıń  ulıwma, 
huqıqıy qamtıw dárejesi boyınsha universal hújjetlerin quraydı. Kóbinese ol In-
san huqıqları haqqında xalıq aralıq bill dep ataladı. 

---

26
Insan  huqıqları  hám  tiykarǵı  erkinliklerin  qorǵaw  haqqında  Evro-
pa  konvenciyası  (1950-j)  óz  ishine  puqaralıq  hám  de  siyasiy,  sonday-aq 
ayırım jámiyetlik ekonomikalıq huqıqlardı alǵan Konvenciyaǵa qosımsha 
bayanlamalar Evropa Keńesiniń hújjetlerine aylandı.
Olardıń  ámelge  asırılıwın  qadaǵalaw  ushın  arnawlı  mexanizmler  — 
Evropa  komissiyası  hám  Insan  huqıqları  boyınsha  Evropa  sudı  dúzildi. 
Komissiya  hám  Sud  puqaralardıń  huqıqları  buzılıwı  menen  baylanıslı 
arızlardı kórip shıǵadı. Arızdıń haqıyqatlıǵı anıqlansa, Sud tárepinen hár 
bir mámleket orınlawı shárt bolǵan qarar shıǵarıladı.