В а Х а б о в а. В., Т а д ж и б а е в а д. А., Х а ж и б а к и е в ш. Х

1995-2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Соф креднглаш/соф 
кзрз
- 6 J
-4,8
-4 ,0
-2,4
- 4 2
-10,3
-9 ,2
Тўлов баланса 
сальдоси
-5 ,9
-4,6
-3 ,9
-2,6
-3,7
-7,1
-7 ,4
Соф қарз
54,6
84,6
84,3
81,5
96,5
110,0
117,2
Ялпикарз
135,4
191,6
191,3
187,7
195,0
216,3
220,0
И ж тим ои й соҳа. Япониянинг ижтимоий соҳасидаги эришган ютуқ- 
ларининг мухим жиҳатлари куйидагилардан иборат:
7 П ерсгекш вы развитая мировой экономики. Замедление роста, увеличение рисков. Обзор. Севпябрь 
2011. МВФ. Вашингтон, 2011. С. 207.
138

---

- меҳнат бозоридаги янгиликлар - меҳнат бозорида бир умр ёллаб 
ишлатиш ва иш ҳақини ёшга қараб тўлаш тизим и дан босқичма-босқич 
Ғарб меҳнат тизим ига ўтиш амалга оширилди;
- таълим тизимини янгилаш - ўкувчиларда мустақил фикрлаш ва 
индивидуалликни тарбиялаш тизимига ўтиш бошланди, умумтаълим 
мактабларига нисбатан тенглаштириш ёндашуви тугатилиб, хусусий 
мактабларни яратиш рагбатлантирилмокда;
- истеъмол талаби таркибини ўзгартириш - жамғармалар ҳажми 
қисқариб, оила бюджетида шахсий истеъмол муҳим ўринга эга бўлмокда. 
Японияда юқори сифатли товарлар ва хизматлар истеъмоли ортиб 
бормокда, уй эгаларининг сони, хонадон хўжаликларида соғлиқни сақлаш, 
таълим, дам олиш харажатлари ортиб бормоқца;
- пенсия тизимида ислоҳотлар - мамлакат кейинги вақтларда пенсия 
тизимида муаммоларга дуч келди. Бунинг асосий сабабларидан бири 
пенсия тизим ид аги катта миқдордаги молиявий камомад ҳисобланади. 
Япония ҳукумати пенсия тизимини ислоҳ этишнинг 10—15 йилга 
мўлжалланган дастурини ишлаб чикди. Унда фуқароларнинг бадалларини 
босқичма-босқич кўпайтириб бориш ва базавий пенсияни субсидиялашда 
давлат улуши ни ошириб бориш кўзда тутилган.
Япония учун аҳолиии нг қ а р и ш и муаммоси энг жиддий ижтимоий 
муаммолардан бири хрсобланади. Япония дунёда аҳолининг кутилаётган 
умри узунлиги бўйича биринчи ўринда туради ва бу кўрсаткич ўртача 82 
ёшни ташкил этади. А хо л ининг қариши жараёни билан боғлиқ куйидаги 
салбий оқибатлар келиб чиқиши мумкин.
Биринчидан, аҳоли таркибида ёшлар улуши қисқариб боради. Япон 
компаниялари ҳозирданоқ ноанъанавий дунёқарашга эга ҳаракатчан ёш 
ишчи куч ининг етишмаслигини сезишмокда. Япониядаги йирик компа- 
нияларнинг юқори бошқарув персоналииинг ўртача ёши 60 ёшга тенг.
Иккинчидан, аҳоли таркибида қариялар улушининг ортиб бориши 
пенсия таъминоти ва соғлиқни сақлаш харажатларининг кўпайишига олиб 
келади. Мамлакатда ижтимоий соҳада ю зага келаётган мураккаб вазиятни 
юмшагиш мақсадида пенсияга чиқиш ёшини 60 ёшдан 65 ёшгача 
узайтирилди. Ю қоридаги сабабларга кўра ижтимоий харажатларнинг ошиб 
кетиши давлат бюджети камомади ва давлат қарзининг ўсиб кетишига 
олиб келмокда.
Т а ш қ и иктисодий стратегияси. Япония “иктисодий мўьжизаси”нинг 
сабабларидан бири - ички бозорни ҳимоялаш ва маҳсулотларни ташқи 
бозорларга олиб чиқишни ҳар томонлама самарали қўллаб-қувватлашга 
йўналтирилган ташки иктисодий стратегиянинг танланганлигидир. Япония 
учун тўлов балансининг жорий операциялар счёта бўйича катта 
микдордаги ижобий қолдиқ хос бўлиб, 2010 йилда бу кўрсаткич 195,9 
млрд. долларни ёки ЯИМ га нисбатан 3,6% ни ташкил этди (8.2.3-жадвал).
139

---

8 . 2 . 3 - ж а д в а л
Я пон ия тўлов балан си нин г ж орий оп ерац и ялар бўйича 
қолдиғи д инам икаси
8