В а Х а б о в а. В., Т а д ж и б а е в а д. А., Х а ж и б а к и е в ш. Х

қимматли 
қоғозларнинг 
ҳосиласи 
ҳисобланган 
деривативлар 
билан 
тўлдирилдн. Деривативлар валюталар, акциялар ва бошқа активларнинг 
курслари ўзгаршпи хисобига ўйнаш имкониятини очиб берди. Ушбу 
бозорнинг хусусияти шундан иборатки, молиявий операциялар олиб 
борадиган айрим ипггирокчиларнинг рискларини қайта тақсимлаш ва 
пасайтириш оркали унинг фаолияти умумий тизимли рискнинг ошиб 
кетишига олиб келади. Деривативлар билан олиб бориладиган транзакциялар, 
амадда, хуку қий бошқарув тизимига бўйсунмас экан, бу ҳолат кенг миқёсдаги 
спекулятив операцияларга йўл очиб, молия, валюта-молия соҳасининг реал 
иқгисодиётдан ажралиб чиқиши жараёнини жадаллаштирада.
Бу ажралиш улар ўртасидаги алоқанинг сусайганлигини билдирмайди. 
Аксинча, бог ли клик даражаси кенгайди, лекин олдиндан айтиб бўлмайдиган 
характерга эга бўлиб борда. Молиявий операциялар тоқасида капитални
611

---

аккумуляция қияиш даражаси тобора ўсиб борда, натижада бундай 
аккумуляция оқибатида тўғридан-тўғри инвестицияларнинг спекулятив 
активларга айланшпи юз берди. Шундай қилиб жаҳон молиявий-иқгисодиёт 
дунёсида “Совун луфаги” деб номланган феномен юзага келди.
Катга ҳажмдаги капиталларнинг назоратсиз ҳаракати асосан қисқа 
муддатли портфель инвестипиялар шаклида юз беради ва уларнинг молиявий 
спеку ляциялар 
соҳасида 
концентрацияланиши 
бутун 
молия 
бозори 
тизимининг беқарорлашувига олиб келади. Бунинг оқибатларини биз даврий 
равишда юзага келадиган валюта-молия инқирозларида кўришимиз мумкин.
XXI 
аср бошларида содир бўлаётган воқеалар глобал тенденциялар билан