|
UZLUKSIZ TA’LIM TIZIMIDA PEDAGOGIK KREATIVLIKNING
TUTGAN O’RNI
Doniyarov Mavlonbek., JDPI Boshlang’ich ta’lim fakulteti
o’qituvchisi
Annotatsiya:
Ushbu maqolada uzluksiz ta’lim tizimida pedagogik
kreativlikning tutgan o’rni haqida mulohazalar yuritilgan.
Аннотация:
В статье рассматривается роль педагогического
творчества в системе непрерывного образования.
Annotation:
This article discusses the role of pedagogical creativity in
the system of continuing education.
Kalit so’zlar:
uzluksiz ta’lim, pedagogik kreativlik, kreativ fikrlash,
o’qituvchi mahorati.
Ключевое слово:
непрерывное образование, педагогическое
творчество, творческое мышление, педагогическое мастерство
Key words:
continuing education, pedagogical creativity, creative
thinking, teacher skills
Bugungi kunga kelib kreativlik nafaqat psixologlarning, balki
pedagoglarning diqqat e’tiborini tortmoqda. Bu tushuncha ilmiy adabiyotlarda
keng qo’llailmayotgan bo’lsa ham bu tushunchani ma’lum darajada pedagogik
iste’molga kiritishga doir harakatlar ko’zga tashlanmoqda. Pedagogika oid
manbalarda kreativlik ijod bilan bog’liq holda o’rganiladi va tushuniladi.
Ijodkorlikning psixologik jihatlari haqida fikrlar bildirilib, bilim asosan fikr
yuritish va tasavvur qilish bilan bog’liq holda tahlil etiladi. Ijodning psixologik
asoslari sifatida qo’yidagi elementlar qabul qilangan.
Bular:
1. Qabul qilish.
2. Xohish va istak.
3. Tasavvur qilish.
4. O’z-o’zini kuzatish.
Shu bilan bir qatorda bilimning asosini tashkil qilishda asosiy o’rinni
egallaydigan fikr yuritish bilan tasavvur qilish qo’yidagi elementlar belgilanishi
e’tirof etilgan.
Bular:
1. Aqliy mehnat.
2. Intuitsiya.
3. Dunyoqarash.
Pedagogika fanida kreativlik masalasiga bevosita murojaat etgan
pedagog olim pedagogika fanlari doktori, professor R.A.Mavlonova o’zining
ilmiy ishlarida kreativlik haqida baholi qudrat fikrlar bildirgan. Uning
«Boshlang’ich ta’limda innovatsiya», «Boshlang’ich ta’lim pedagogikasi,
integratsiyasi, innovatsiyasi» nomli o’quv qo’llanma va darsliklarida
kreativlikka alohida to’xtab o’tgan.
Buyuk olim V.A.Slastyonin pedagogning innovatsion faoliyatiga
bo’lgan qobiliyatlarining asosiy xislatlarini qo’yidagicha belgilagan:
• shaxsning ijodiy motivatsiyani qo’llaganligi. Bu qiziquvchanlik, ijodiy
qiziqish, ijodiy yutuqlar, peshqadamlikka va o’z kamolotiga intilish;
• kreativlik, bu - xayoliy qarash; baho bera olish qobiliyati va o’z ka -
molotiga intilish;
• kasbiy faoliyatni baholash, bu - ijodiy faoliyat metodologiyasi va
pedagogik tadqiqot metodlarini egallash qobiliyati; mualliflik kontseptsiyasi va
ziddiyatni ijodiy bartaraf qilish qobiliyatlari; ijodiy faoliyatiga hamkorlik va
o’zaro yordam berish qobiliyati;
• o’qituvchining individual qobiliyati, bu - ijodiy faoliyat sur’ati va ish
qobiliyati; qat’iyatlik, mas’uliyatlik va xalollik, o’zini tuta bilish. Pedagog
olima R.A.Mavlanova an’anaviy psixologiya va pedagogikada kreativlikka
shaxs kategoriyasi sifatida qaralishini, uni talqin qilish, aniqlash borasida
bahslar yuritilganligi haqida quyidagicha fikr bildirganlar:
- kreativlik tafakkur sifatida (J.Gilford, Y.K.Tixomirov) yoki intellektual
faollik sifatida (D.B.Bogolevskaya, L.B.Yermolayeva-Tomina),
- yoki shaxs sifatlarining integratsiyalashuvi (Y.A.Ponomarev va
boshqalar). Biroq oliy ta’lim pedagogikasi (kreativ androgogika)da uning sifat
ko’rsatkichini va namoyon bo’lish darajasini aniqlashning o’zi yetarli emas.
Kreativlik biryoqlama salbiy jihat sifatida qaralsa-da, uning muammolar tizimi
umumlashtiriladi va bir butunlikni tashkil etadi, bu ayniqsa o’zida ta’lim
jarayonida ijodiy ta’lim va tarbiyani mujassamlashtirgan shaxsning ijodiy
imkoniyatlari
va
kreativlikni
rivojlantirish
jarayonida
oliy
maktab
pedagogikasiga taalluqlidir. Shu sababli, olima kreativlikni rivojlanish
imkoniyatlarini kreativ ta’lim va tarbiya jarayonida shaxs kategoriyasi sifatida
o’rganish zarurligini e’tirof etadi.
O’tgan asrning 60-70-yillari pedagogikada kreativlik muammosini
o’rganishda keskin burilish yillari bo’ldi. Shu davrda ijodiy izlanuvchan
pedagog-novatorlar paydo bo’ldi. Novatorlar erishgan natijalar nafaqat
pedagoglarni, balki psixologlarni ham qiziqtirdi, ular ijodiy ta’limining
psixologik
tomonlarini,
ijod
faoliyatining
pedagogik
psixologiyadagi
mexanizmini o’rgandilar. (V.V.Davidov, LA.Zimnaya, 22 N.V.Kuzmina,
A.M.Matyushkin, Y.A.Ponomarev, R.A.Mavlonova rahbarligidagi pedagogika
fanlari ilmiy-tekshirish instituti jamoasi.)
Kreativlikni o’rganishda amalga oshirilgan nazariy tahlil uni kasbiy
anrogogikada qo’llashning umumiy qonuniyatlari va o’ziga xosligini aniqlash
imkonini beradi (V.M.Morozov). Biz kreativlikning tizimlilik tuzilishidan kelib
chiqib, unga shaxsning o’ta intellektual-evristik jihati sifatida emas, balki
shaxsni qadrlovchi, tabaqalashtirilgan ta’lim sifatida qaraymiz.
Kreativlik - shaxsni rivojlantiruvchi kategoriya sifatida inson
ma’naviyatining ajralmas qismi bo’lib, shaxsni o’z-o’zini rivojlantirish omili,
shaxsiy jonbozlikning asosi, shaxs ega bo’lgan bilimlarning ko’pqirrali
ekanligida emas, balki yangi g’oyalarga intilishda va o’rnatilgan stereotiplarni
yangilik yaratish jarayonini isloh qilish va o’zgartirishda, hayotiy muammolarni
yechish jarayonida kutilmagan va noodatiy qarorlar chiqarishda namoyon
bo’ladi. Shu bilan bir qatorda filologiya fanlari doktori M.Ayimbetov ham
o’qituvchilarning pedagogik mahoratiga doir o’z fikrlarini bayon etish bilan bir
qatorda pedagogning shaxsiy va kasbiy faoliyati masalalariga to’xtab o’tgan.
Olim «kreativlik» yoki «ijodkor» tushunchalarini bevosita qo’llanmagan
bo’lsalar ham ijodkor o’ituvchining sifat ko’rsatkichlarini yoritib berishga doir
fikrlarini bayon etgan. Olim mahoratli zamonaviy o’qituvchining strukturaviy
komponenlarini ko’rsatib bergan. Shu bilan bir qatorda olim bunday
pedagoglarning oltita belgisini alohida e’tirof etgan.
Bular:
1. Pedagogik jamoada katta obruga ega bo’lishi.
2. O’zlarini juda jiddiy tutishi va pedagogik taktga ega bo’lishi.
3. Darslarini oliy darajada tashkil etishi.
4. O’quvchilar bilan do’stona munosabatda bo’lish.
5. Murakkab vaziyatlarda o’zlarini tuta bilishi va pedagogik faoliyatini
bir maromda olib borishi.
6. Pedagogik jamoada hamda maxallada katta ta’sir ko’chiga ega
bo’lishi Sanab o’tilgan sifatlarga Biz o’qituvchining kreativlik faoliyatini ham
qo’shicha qilgan bo’lar edik. Negaki, o’qituvchilarning oliy darajada dasrlarni
atshkil etishi o’z-o’zidan bo’ladigan holat emas, balki o’qituvchining
izlanishlari, o’z sohasidagi yangiliklarni tajribalarida qo’llay olishi,
o’quvchilarni «o’qitish» emas «o’qishga» o’ragatishiga doir qator faoliyatlar
tizimi bilan bog’liqdir.
O’qituvchining kreativ faoliyati pedagogik mahoratning mazmunida aks
etar ekan, pedagogika fanida o’qituvchining pedagogik mahoratining modeli
ishlab chiqilgan. Bu model’ qo’yidagilarda o’zining aksini topgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
