Узлуксиз таълим тизимида малакали кадрлар тайёрлаш муаммолари

Innovatsion yondashuvlar asosida milliy ta’lim tizimini takomillashtirish

2021-yil
 
23-aprel 
414 
Болалар мактабгача таълим муассасасиларида ёки бошланғич мактабларда 
психодиагностик тадқиқотлар қуйидаги вазифаларни ҳал қилади: 
1. Диагностика учун зарур маълумотларни олиш. Бунда бола психик ҳғолати 
ва шахси хусусиятларининг баъзи белгилари кўринишини ўрганиш мақсадида 
тадқиқот олиб борилади. Тадқиқотда олинган маълумотлар ёрдамчи характерга эга 
бўлиб, бола хулқ-атворининг ҳақиқий хусусиятлари, унинг психик функциялари 
тараққиёт даражаси билан таққослашда фойдаланилади. Масалан: дарсда бола 
диққатининг барқарор эмаслиги, диққатини бир жойга тўплашга қийналиши, ақлий иш 
қобилиятининг пастлиги, тез чалғиши ва бошқалар билан ажралиб туради. Лекин хулқ-
атворнинг кўрсатилган белгилари бола хулқ-атвори эҳтиёжлари ва мотивлари 
иерархиясининг (босқичма-босқич) ўзгариши натижаси бўлиши мумкин. Бунда 
ўқитувчи шахс нормал ҳолати кўринишларидан бирига ёки мия етишмовчилигининг 
функционал белгиларига дуч келади. Иккала ҳолатда ҳам у ёки бу ўқувчи 
ўзлаштириши ва интизомини пасайиши ташқаридан сезилса-да, психодиагностик 
тадқиқотларда ўрганилаётган ўзгаришлар манбалари, ривожланиши ва келгусида 
қандай бўлиши психологик ҳолат белгилари ҳам ўрганилади. Психодиагностик 
тадқиқотлар бола психик функциялари ривожланиш даражасининг, ақлий тараққиёт 
даражаси, ёш ва маълумот билан ўзаро боғлиқлигинн ўрганиш учун ҳам ўтказилади. Бу 
тадқиқотлар болада маълум қизиқишлар, амалий малакалар ва касб танлаш пайти 
келганда жуда муҳимдир. 
2. Психик тараққиёт ўзгаришини ўрганиш учун зарур маълумотларни тўплаш. 
Агар «кўндаланг “кесим” методлари орқали психодиагностик тадқиқот маълум 
босқичда бола психик тараққиёти даражасини, яъни психик функциялар 
ривожланиши долзарб зонаси аниқланадиган бўлса, “узунасига кесим” (лонгитюд) 
психодиагностик 
тадқиқотларида 
бола 
психик 
тараққиёти 
хусусиятлари 
ривожланишда, яъни таълим ва тарбия жараёнида ўрганилади. 
Ўйин ва ўқиш фаолиятида жуда кўп марталаб ўтказилган “экспериментал-
психологик тадқиқотлар бола шахсининг шаклланиши ва ривожланишига маълум 
фаолиятнинг таъсир кўрсаткичи бўлиши мумкин. Болада ўтказилган психодиагностик 
тадқиқотлар муҳим прогностик аҳамиятга эгадир, чунки қўлланилган методларни ўқув-
тарбиявий таъсирини ҳисобга олган ҳолда шахс ривожланиши истиқболларини аниқлаш 
имкони яратилади. 
3.
Ақлий заифлик даражасини ёки бошдан кечирган касал-лик туфайли психик 
камчиликларни аниқлашга қаратилган психодиагностик тадқиқотлар махсус ёки 
ёрдамчи мактабда ўқиши ҳақида масала ҳал бўлаётганида тиббий педагогик ҳайъат 
(комиссия) ёрдамидан фойдаланиш мумкин. 
4.
Болаларда пайдо бўлган етарлича ўрганилмаган янги психик ҳолатларни 
таҳлил қилиш учун илмий мақсадда психологик тадқиқот ўтказиш. Вазифа бундай 
қўйилганда тадқиқотчини қизиқтирган масала бўйича катта гуруҳларда тадқиқотлар 
ўтказилади. Бу ерда олинган натижаларнинг статистик ишончлилиги муҳимаҳамият 
касб этади. 
5.
Психологик-педагогик диагностиканинг асосий вазифалари сифатида 
қуйидагиларни кўрсатиш мумкин: 
а) талабаларни психологик-педагогик диагностиканинг назарий асослари, 
йўналишлари, босқичлари ва принциплари билан таништириш; 
б) диагностика қилишнинг турли методикаларини амалда қўллашга ўргатиш; 
в) ўқувчилар психологиясида, хулқ-атворида юз берган салбий ўзгаришларни 
тузатиш, уларга ёрдам бериш усуллари билан қуроллантириш.

---