Узлуксиз таълим тизимида малакали кадрлар тайёрлаш муаммолари

Innovatsion yondashuvlar asosida milliy ta’lim tizimini takomillashtirish

2021-yil
 
23-aprel 
378 
Тарихдан маълумки, Амир Абдулаҳадхон (1859-1910) ҳукмронлиги даврида 
Бухоро амирлигида ижтимоий-иқтисодий соҳаларда катта ўзгаришлар содир бўлди. 
Хонликда савдо, саноат, транспорт масаласида русларнинг ўз манфаатларини кўзлаб 
амалга оширган ишлари кўлами кенг эди. Рус фуқаролари яшайдиган манзилгоҳлар 
Янги Бухоро(Когон), Чоржўй, Карки, Паттакесар,Гузар, Калиф, Шарқий 
Бухородаги Сарой-Камар, Қоратоғ (ҳозирги Тожикистоннинг Панжкент 
ҳудудида)
, шаҳарлар вужудга келди. Савдо-саноат муомала муносабатларида 
маҳаллий ва рус аҳолиси орасидаги алоқалар авж олди. Ана шундай даврда Бухорода 
безгак, ришта, сил, ич терлама ва бошқа юқумли касалликлар кўпайган, рус ҳукумати 
эса ўз фуқаролари манфаатини кўзлаб турли касалликларни олдини олиш учун 
тадбирлар ўтказишга мажбур бўлди. 1885 йилда Петербургдан махсус комиссия 
келди. Булар орасида микробшунос олимлар, тиббиёт ходимлари бўлиб, улар аввало 
қушхоналар, кўллар, зовурлар, ховузлар, анҳор ва ариқлар, барча турдаги 
ошхоналарни кўздан кечиришди.
1
Комиссия амир ҳукуматига мурожаат қилиб, касалликларни ҳамда, шаҳар 
аҳолиси бемахал ўлимини олдини олиш учун тозалик ва саломатликка зид бўлган 
ҳамма ишларни қайта кўриб чиқиш ва янгидан ташкил этишни талаб қилди. Булар 
ховузларни, ариқ, зовур, анҳорларни тозалаш, кўлларни қуритиш, ошхоналарни 
ишлатишни тўхтатиш, қушхоналарни шаҳардан ташқарига чиқариш масалалари 
бўлиб, руслар бу соҳада амир олдига жиддий талаблар қўйишда. Буларни ҳал этиш 
катта маблағ талаб қилар эди. 
Шаҳарни тозалаш ишида ҳам ҳукумат уламонинг розилиги ва фатвосини олиш 
лозим деб ҳисоблаб, рус лабораторияси текширувларига амир Бухоролик 
донишмандлар Аҳмад Дониш, Қори Абдулмажид Зуфунун, домла Икромчани ва 
жоҳил таассубликда ном чиқарган дин пешволаридан Абдураҳмон Маҳдум Рафтор, 
Қиём Маҳдум ва Жунбул Маҳдумлар шунингдек, “Буқрот” лақабли бир муллани 
қўшиб комиссия тузиб юборишди. Иш шу даражага бориб етдики, муллалар касал 
тарқатувчи микробларни кўришлари билан дод-фарёд кўтариб бу микробларни 
бандаларига қарши Худо юборган. Биз Худони ишига қарши чиқмаймиз дейишди. 
100 дан ортиқ муллабаччалар (Мадраса талабалари) бунга қўшилиб ғалаён қилишди. 
Лаборатория ходимлари жиддий қаршиликка учрагач, асбоб-ускуналарни олиб 
Петербургга жўнаб кетишди. Юқорида келтирилган икки мисолда Бухоро амирлиги 
ҳудудида фан, техника соҳасидаги янги бир тадбирни жорий этиш, халқ 
маънавиятини кўтариш иши қанчалик мушкул эканлигини кўрсатувчи далиллар бор. 
Шуни таъкидлаш ўринлики, XIX асрнинг охири XX асрнинг бошларида Туркистон 
генерал губернаторлиги ҳудудининг кўп ерларида Рус тузем, янги усул мактаблари 
очилган бўлсада, Бухоро амирлигида бундай мактабларни очиш диндорларнинг 
қаттиқ қаршилигини синдириш лозимлигини тақозо қилар эди. Агар Туркистон 
ҳудудларида янги усул мактаблари ибтидоия (4 йиллик) ва рушдия (6 йиллик) мактаб 
типлари ривожланган бўлса, Бухорода ҳали янги усул мактабини очиш ҳақида ҳатто 
гап бўлмаган эди. Янги усул мактабларининг назариётчиси ва амалиётчиси 
Исмоилбек Гаспирали амир билан учрашиб янги усул мактабларининг 
афзалликларини тушунтира олди. 
Амир давлат равнақи учун маорифнинг салмоғи нечоғлик эканлигини англаб 
етгани учун ҳам Исмоилбек Гаспиралининг янги усул мактабларини очиш ҳақидаги 
1
А.И.Ишанов. Бухарская Народная Советкая Республика. “Узбекистан” Таш. 1969 йил, 38- бет. 

---