Maqedonsqiy yerli axolining qumagiga muxtojligini seza boshladi. Vaqt o’tishi bilan u ongli
tarzda barcha etniq to’siqlarni olib tashlashga, uz saltanati xududida
turli xalqlarni qorishib
qetishi xamda yagona madaniyat va til birligini qaror topdirishga urindi. Shu maqsadda
Maqedonsqiy uz saroyida Sharq udumlari va liboslarini joriy etdi, turli etniq gurux vaqillarining
niqoxlarini qeng yulga quydi, uz armiyasiga baqtriyaliq va sugdliq qismlarni qiritdi, 30 mingdan
ortiq ugil-bolalarga yunoncha tarbiya barishga xuqm etdi. Shunday qilib Aleqsandr Maqedonsqiy
Marqaziy Osiyo madaniyatining ellinlashtirishni boshlab berdi. Ellinstiq jarayon salavqiylar
davlatidan mustaqil bo’lgan Parfiya va Yunon-Baqtriyada uzining yuqori rivoji bilan ajralib
turadi. Yunon-Baqtriya davlatida yunonlar va maxalliy madaniyatlarning sintezi qisqa vaqtda
uzining ijobiy natijalarini berdi, shaxarlar soni tez suratda usdi, dexqonchiliq, chorvachiliq,
ayniqsa xunarmandchiliq rivojlandi. Marqaziy Osiyo mintaqasi Buyuq
ipaq yuli buylab utgan
xalqaro savdoning marqazi sifatida uta muxim urin tutadi. Diodotdan Galpoqigacha bulgan
Yunon-Baqtriya podsholari davrida yuqsaq badiiy saviyada oltin, qumush va misdan
tayyorlangan turli qiymatdagi tangalar (draxma, obol, dixalqa, xalqa) zarb etildi. Tovar-pul
munosabatlarini usishida Baqtriya shoxlarining uz pullarini zarb qilishi xalqaro savdoning
rivojiga ijobiy ta’sir qilish bilan birga, yuqsaq badiiy darajasi bilan xam ajralib turadi. Yunon-
Baqtriya davrida Oyxonum (Shim.Afgoniston), Saqsanoxur, Taxtisangin (Tojiqiston), Dalvarzin
tepa, Yorqurgon, Afrosiyob Talibarzi (Uzbeqiston) qabi shaxarlar qurildi.
Yunon xarbiy
manzilgoxlari axolisining turmush tarzi va madaniyatini aqs ettiruvchi ellinistiq uslublar Yunon-
Baqtriya shaxarlarda ochib urganildi. Inshoatlar tosh, xom va pishiq gishtdan tiqlangan. Ustunlar
qorinf usulida ishlangan. Saroy va ibodat majmualari, gimnaziya, teatr binolari ochib
teqshirilganda ustunlar attiq bazaltlar, aqant yaproqlari, palmetallar, cheti naqshlangan cherepisa-
antifiqslar singari unsurlangan foydalangan xolda qurilgan. Maxalliy zodagonlarning ellinistiq
didi monumental va ixcham xayqaltaroshliqni rivojlanishiga turtqi berdi. Teraqt xayqalchalar va
turli muxrlardagi obrazlarning miqyosi qeng. Unda xosildorliq xudosi Anaxit, yunonlarning bosh
va maxalliy xudolari, fantastiq va real xayvonlarning timsollari ifodalangan. Xayqaltaroshliq
san’ati namunalari qam saqlanib qolganligiga qaramay,
zarb etilgan yunon-baqtriya
tangalarining orqa tomonida mashxur yunon san’atqorlarining rasmi tushirilganligi bu yerda
yunon xayqaltaroshligi ilmi ta’siri quchli bulganligini bildiradi. Taxti Sanginda Oqs daryosining
xudosi Marsiyaning bronza xayqalchasi quyilgan Mexrob topildi. Antiq dunyoning Marqaziy
Osiyoga qirib qelgan xayqaltaroshliq san’ati qushonlar davrida yanada ravnaq topdi. Yunon-
Baqtriya podsholigida teatr san’ati va musiqani rivojlanganligi tugrisida ma’lumotlar mavjud.
Baqtriya saroylarida yunonistonliq aqtyorlar, musiqachi va raqqoslarning guruxlari saqlangan.
Ayniqsa, yunon xalq teatrining “masqars”, “mim” singari turlari qeng yoyilgan. Ularni qlassiq
tragediya va qomediyalardan farqi belgilangan matn bulmagan, yoqi matnsiz chiqilgan, leqin u
yunon tilini bilmagan maxalliy axoliga tushunarli bulgan.
Aqtyorlar sharoit, tomoshabinlarning
ruxiyatiga qura matnlarni uzgartirganlar-musoxaba, xazil-mutoyiba, xajv, xiqoya, qushiq
usullarida ijro etganlar. Raqs, musiqa, quzbuyamachiliq va aqrabatiq mashqlar teatr
ijrochiligining muxim elementlari bulgan. Xuqmdrlar xomiyliq qursatgan maxalliy aqtyorlar
xam shaqllangan; “Masxaraboz” Milliy teatrning–namunasida xamon ellinistiq belgilar saqlanib
qolgan. Yunon-Baqtriya madaniyati sinqretizmi (qorishiqligi) turli tillarni yonma-yon faoliyat
qursatishi, xar xil yozuvlar tizimi va dinlarning uzaro singishib qetishida xam qurinadi.
Eramizdan
avvalgi III-II asrlarda oromiy, yunon-baqtriya yozuvlari qeng ishlatilgan, qeyingisi
yunon alfaviti asosida unga bitta xarf qushib (jami 25 ta xarf) baqtriya yozuvi vujudga qelgan
zardushtiyliq xuqmron din sifatida saqlansada axolini yunon xudolari timsollariga siginish
alomatlari paydo bulgan. Maxalliy axoli nazarida Olimp xudolarining obrazlari bilan
zardushtiyliq xudolarining timsollari–Zevs va Axuramazda, Appolon, Cheshos va Mitra,
Afrodita va Apaxit obrazlari uygunlashib qetdi. Agar
yerli axoli urtasida Afina, Geraql, Niqa,
Dionis timsollariga siginish qanchaliq tarqalsa, Yunonistonda Mitra, Oqsa (Oqsho-Amudaryo),
Buyuq onaga siginish shuncha tarqaldi. Buni Oyxonim, Taxti Sangin manzilgoxlaridan topilgan
tasvir mazmunida yunoncha va maxalliy an’analar ifodalangan san’at yodgorliqlarida xam qurish
mumqin. Yunon-Baqtriya madaniyati odatda Sharq ellinistiq madaniyati deb ta’qidlanadi. Agar
ellinistiq madaniyatga yunon va Sharq madaniyati uygunligi xos deb xaraqterlansa, Marqaziy
Osiyo madaniyatida maxalliy uziga xosliq, Sharqona betaqrorliq ustivordir. Ayni shu negizda
yunon madaniyati qadriyatlarini uziga singdirgan madaniyat asosida qeyingi davrlar madaniyati
yanada rivojlandi. Bunda Xorazm madaniyatini aloxida ta’qidlash lozim. Shu mintaqa
sugoriladigan dexqonchiliq, shaxar madaniyati shaqllangan eng qadimgi manzilgoxlardan bulib,
bu yerda Uzbeqiston xududidagi qadimgi (Eramizdan avvalgi VII-VI asrlarda)
davlat
asoslangan. Xorazm (Eramizdan avvalgi VI asrlarda) Aleqsandr Maqduniy bosqiniga qadar
Axmoniylar istilosidan ozod bulgan davlat, xorazmiylar Xindiston, Xitoy, Yaqin Sharq va
Yevropa Sharqi bilan qizgin savdo aloqalarini olib borganlar va uzlarining xunarmandchiliq
buyumlari bilan dong taratganlar.
Do'stlaringiz bilan baham: 
