Узбекстан тарийхы лекция

3. Amir Temurning ush, besh, etti yillik yurishlar. 
Amir Temurning uch yilliq besh yillik ba etti yillik jahongirlik yurishlari, xususan, 
Oltin Urda hukmronligini tugatish uchun, Eron, Kavkazyrti, Qurdiston, Irok;, Suriya ba 
Turkiyaga tomon Yurishlari, ularda erishilgan mislsiz zafarlar, xech mubolagasiz, uning 
shabkatli armiyasining shonu shuxrati, favqulodda qudratini butun olamga namoyish etdi. Bu 
jangu-jadal yurishlar, xayot-mamot olishublar davomida buyuk salohiyati tula kuch bilan 
namoyon bo’ldi. Buning oqibatida Movarounnahr davlati qudratli saltanatga aylandi xamda 
uning dobrugi ehtirof topdi, har tomonlama ravnaki yuksak pogonaga ko’tarildi. 
Amir Temur Xuroson ba Eronga harbiy yurishlar uyush-tirganda bu hududlarda bir 
necha mustaqil davlatlar bulib, ular o’rtasida muttasil urushlar bo’lib turardi. Xulagu 
davlati (1256—1336) yiqilgandan so’ng uning izmida Ozarbayjonda Jaloyirlar davlati (1336—
1411), Sabzaborda Sarbadorlar davlati (1337—1381), Xirotda Kurtlar davlati (1337—1381) 
toshkil topgan. Amir Temur 1380 yilda o’g’li Mironshox Mirzoni bir necha lashkar-boshilar 
bilan Xurosonni zabt etish uchun yuboradi. Qurtlar xokimi Riyosiddin boshchiligida Xirot 
shahri axolisi Temur askarlariga qattiq qarshilik ko’rsatadilar. Shahar 1381 yilda taslim 
bo’ladi. 
Amir Temur Eronga qarshi 1386 yildan boshlab «uch yillik», 1392 yildan boshlab-«besh 
yillik» ba 1399 yildan boshlab «yetti yillik» urushlar olib boradi. Eronning Qobushon, Tue, 
Nishopur, Sabzabor kabi shaharlari Temurga jangsiz taslim bo’ladi, Chunki shaxdr xokimlari 
o’z shaharlarining harobazorga aylanishini istamaydilar. 
1383 yilda Soxibqiron lashkarlari Seistonni ba Balujistonni egallab, Eronning janubiy ba 
shimoli-g’arbiy hududlari tomon siljib boradi. 1387 yilda fors biloyatining hukmdori 
Shohshujo ixtiyoriy suratda Temurga taslim bo’ladi. Xatto u qizini Jahongir Mirzoning 
o’g’li pirmuxammadga xotinlikka berib, ikki o’rtadagi sulxni nikoh bazmi bilan 
mustahkamlaydi. 
Ammo Isfaxonda baziyat ogir kechadi. Dastlab Temurga taslim bo’lgan shahar 
axolisi so’ng boj tulashdan bosh tortib bir kechada Soxibkiron askarlaridan 3 ming kishini 
qirib tashlaydi. Bu bokeadan xabar topgan Temur Isfaxonda qurol ko’targan barcha 
kishilarni kirgin qilishga buyruq beradi. 
1382—1397 yillardagi bir necha yurishlardan so’ng Temur Ozarbayjon, Armaniston, 
Astrobod ba Mozandaronni qo’lga kiritadi. 1402 yilga qadar Gurjistonga besh marta yurish 
qilib uni egallaydi. Xullas, Amir Temur Garbda Kichik Osiyogacha, Janubda Arabiston 
yarim oroligacha bo’lgan hududlarii egallaydi. Frantso’z olimi Jan olg Run «Tamerlan» 
kitobida Eronning Temur tufayli keyinchalik xech kurmagan tinchlikka erishganligini, 
farobonlik hukm surganligini, savdo rivojlanganligini, mustahkam davlat boshqarubi yuzaga 
kelganligini tahkidlaydi. Bir oz muddat Samarqandda dam olgach, Amir Temur endi zur berib 
Xindiston sari yurish uchun tayyorgarlik kura boshlaydi. 

---

1398 yilning may oyida Amir Temur 92 ming kishilik (bahzi manbalarda 90 ming) qo’shin 
bilan Xindistonga yurish boshlaydi. Bu urushni u Muxammad paygambar ehti-kodini yoyish, 
paygambar nomini kuklarga ko’tarish, butparast ba kofirlarni islom diniga kiritish, bu 
yerdagi feodal tarkoklik ba o’zaro urushlarga bardam berish bayrogi ostida olib boradi. 
Sohibqironning o’zi bu hakda «To’zuklar»da shunday deb yozgan edi: «Qurhoni majiddan fol 
ochsam, ushbu ulug oyat chikdi: «Ey paygambar, kofirlarga ba munofiklarga qarshi jaxd 
qilgil... Sungra... ikbolimiz xonasi — Xindistonga qarata qo’l ko’tarib, zafaru fatx; fotixasini 
ukidim»
1
. 
Amir Temur Qashqadaryo bohasidan chikib, Termiz orqali yurib, abgustda Qobo’lni 
egallaydi. U yerdan Xindiston chegaralari tomon kirib borib Tulumbi, Multon, Dibalpur, 
Sarasti, Fatxrbod, Somona, Asandiy, To’qloknur, panipat ba boshqa shahar va kalhalarni 
birin-ketin egallab, dekabr oyida Xind daryosidan o’tib Dexliga etib boradi. Dexli sultoni 
Fero’zshoh bafotidan so’ng bu yerda o’zaro kurashlar abjiga chiqqan edi. Xususan, butparast, 
otashparast kofirlarning musulmon mazxabidagi axolini chikiptirmay kuyganliklari 
Sohibqironning gazabini ko’zgaydi. Dehli hokimi sulton Maxmud (1393—1413) Amir Temur 
lashkarlariga qarshi o’z sarkardasi Malluxon boshchiligida 10020 yaxshi qurollangan otlik 
askar, 40 ming piyoda jangchi ba 120 zanjirband fillarni kuyadi. Kamon otubchilar 
joylashtirilgan bu fillarning ustiga uq nayza ba kilich zarbidan himoya kilubchi yopkich yopib, 
kozik tishlarning uchiga zahar surtilgan katta pichoklar boglab qo’yilgan edi. Fillar yonida 
chug tuldirilgan xumcha, yona-. yotgan mum yoki neft otubchi naftandozlar, yerga tushib 
ko’plab marotaba zarb bera oladigan temir poynakli bamisoli raketa quroli singari 
dahshatli vositalar bor edi. Bu dahshatli qurol (raketa)dan Sohibqiron zarracha bo’lsa-da 
chuchigan emas, Chunki bunday qurolni uning o’zi Urganj kamali chogida qopllagan edi. 
Amir Temur kutiya-magan jangobar bahaybat fillar muammosini hal qilish uchun unga 
qarshi okilona tadbirlar qopllaydi. Aravshox. bergan mahlumotlarga Karaganda, fillarga 
qarshi ishlatish uchun chetlari qayrilgan ba uchi utkir uchburchakli «temir tikonlar»dan 
minglab tayyorlanib, fillar kirib keladigan jang maydonlarini «minalashtirib» chikkanlar. Bu 
fillar ba ularning egalariga qoplfatu ofatlar keltiradi. Bundam tashqari Amir Temur topshirigi 
bilan Sulton Maxmud Dexlabiyning fil va askarlariga qarshi tuyalardan foydalanilgan. 
Tuyalarning boshiga ba ikki yon tomoniga xashak xamda tikan boglab, ularni yokib dushman 
tomon haydaganlar. Bu fillarnigina emas, hatto askarlarni ham kurkub ba dahshatga solgan. 
Temur yaNa o’z askarlariga o`q va nayzalarni fillarning badanlariga qarav otmay, ularning 
hartumlarini kilich bilan kesib tashlashni buyuradi. Natijada olob dahshatining yopirilib 
kelayotganligi va Temur askarlarining bergan zarbalari oqibatida o’z hartumidan judo 
bo’lgan jangobar fillar tartibsiz suratda orqaga tumtaraqay qochib, Sulton Maxmud 
askarlarini pala-partish yanchib, to’zitib yuboradi. Bundan foydalangan Amir Temur Sulton 
Mahmud qo’shinini zarb bilan yanchib tashlaydi. Dexli hokimi shaharning qarama-qarshi 
darbozasi orqali qo'chib qolishdan boshqa chorani topa olmaydi. Boy ba badavlat Dexli 
shahri Soxibqironga jangsiz taslim bo’ladi. Amir Temur Dehlidan keyin deyarli katta 
qarshilikka uchramaydi. U Xindistonda juda ko’p qullar ba boyliklarni qo’lga kiritadi ba 
ularni 1399 yil may oyida o’z poytaxti Samarqandga olib keladi. Bular orasida ko’zni 
qamashtirubchi juda katta, olobdek yonib turgan kip-kizil jabohir — «Chirogi olam» alohida 
kimmatga ega edi. Yokutning yuziga buyuk Amirning nomi uyib yoziladi ba 
Samarqanddagi yigirma besh ming noyob jaboxirlar qatoridan joy oladi. 
Temur Samarqandga qaytib kelgach, g’arbga tomon bo’ladigan yurishlarga puxta 
tayyorgarlik ko’ra boshlaydi. Yozma manbalarda, uzoq safarga otlanish oldidan Amir 
Temurning o’z askarlariga yetti yillik maoshni tarqatganligi qayd etiladi. Bu urush 
asosan Turk sultoni Boyazid Yildirimga qarshi qaratilgan edi. Ikki buyuk turk ho-kimi 
o’rtasidagi zidtsiyat va qarama-qarshilik borgan sayin kuchayib boradi. Amir Temur 
Boyazid (1389—1402) bilan xal kilubchi jangga shoshilmaydi, iloji boricha bu urushning oldini 
olishga, uni tinch, siyosiy bositalar bilan xal qilishga urinadi. Chunki o’zini Islom 
ximoyachisi hisoblagan buyuk Soxibqiron Boyazidiing xristianlar bilan jang qilayotganligini 

---

yaxshi bilar edi. Ammo Temurning bu intilishlarini o’ziga xaddan tashqari bino kuygan ba o’z 
qudratini yukori baxrlagan Sulton Boyazid nazar-pisand kilmaydi, Soxibqironni kamsitib 
xakoratlaydi ba ikki o’rtada boshlangan urushga asosiy sabab bo’ladi. Buni tarixiy voqealar 
ochik-oydin isbotlaydi. Qora quyunli turkman qabilasining xokimi Qora Yusuf 1388—1399 
yillarda Armaniston, Iroq ba Ozarbayjon sarxadlarida bir necha marta Temur lashkarlariga qarshi 
janglar olib borgan. Unga Axmad Jaloyir ittifoqdosh bo’lgan. Qora Yusuf bilan Axmad 
Jaloyirni Sulton Boyazid o’z ximoyasiga oladi ba ularga boshpana beradi. Amir Temur 
Boyazidga o’z elchisi orqali xat yozib, Kora Yusufni unga topshirishini talab qiladi: «Eru 
kukni yaratgan Tangri taologa cheksiz shukrlar bo’lsinki, yetti iqlim mamlakatlarining ko’pini 
mening farmonimga kirgizdi va olam sultonlari ba xokimlari menga egilib, itoat qilish 
xalqasini jon qo’loklariga takdilar. O’z kadrini bilib, xaddidan oshmay, jasorat ayoklarini tiygan 
bandasini Tangri yorlakasin. Sening nasli-nasabing kim ekanligi jaxon xalqi oldida mahlumdir. 
shunday ekan, xolingga munosib ish to’tib, jurhat ayogini oldinga kopy-maki, ranju mexnat 
balchigiga botib, balo chuquriga yikilgaysan. Ikbol eshigidan xaydalgan bir tuda igbogar kishilar 
garazli ishlarini bajarish uchun sening panoxingdan joy olib, uxlab yotgan fitnani uygotmishlar. 
Yana ushalarning igbosi bilan ofat ba balo eshigini davlatning yuziga ochmagil. (Mazkur 
maktub etishi bilan) Kopora Yusufni mening oldimga yuborgil. Yuk esa, taqdir pardasi ikki 
lashkar saflari to’qnashganda yuzingta ochilgusi-dir»
1
. 
Ibn Arabshoxning mahlumotlariga Karaganda, Amir Temur nomasini olgach ba uning 
mazmunini faxmlagach Boyazid urnidan sapchib turib ketgan ba Soxibqironni xar xil 
bo’lmagur so’zlar (haromi, kon topqubchi, zinogir bo’zukl, klngir) bilan xakoratlab, unga 
yozgan xatining so’nggida quyidagilarni yozgan: «...Men bilamanki, bu so’zlar seni hech 
tuxtatmasdan bizning mamlakatimizga tomon otlantiradi. Agar sen (biz tomonga) kelmasang, 
sening xotinlaring uch talok bo’lsin. Agar sen mening yurtimga kelsangu men senga qarshi 
kathiy urush kilmay kochsam, u vaktda mening xotinlarim o’zil-kesil uch talok bo’lsin»
1
. 
Amir Temur Sulton Boyaziddan bunday hakoratli xatni olgandan so’ng ikki o’rtada qonli 
muhoravaning bo’lishi anik bo’lib qoladi. Ibn Arabshoh yana davom etadi: «Qa-chonki Temur 
uning (Boyazidning — Sh. K., R. Sh.) iztirobli jabobidan vokif bo’lgach, «Ibn Usmon majnun va 
axdyuk» dedi. Chunki u aziyatli holda hakorat qilgan edi. Temur uning javobidan xotinlarni zikr 
qilgan joyini uqib, xotima qildi. Chunki xotinlarga til tegizish ularda katta ayb bo’lib, g’oyat 
gunoh xisoblanadi. Xatto ular xotin va qizlarning ismini talaffo’z qilmay, ularning xar birini 
boshqa bir ibora bilan ataydilar hamda bu narsadan saqlaninglar, deb (odamlarga) doimo 
uktirardilar. Agar ulardan birontasining xotini qiz tugsa, unda uni «pardalik bola» yoki «ziynat 
soxibi», yoki «mastura», yoki shunga uxshash (ibora)lar bilan ataydilar»
2
. 
Amir Temurning Garbga tomon yurishi 1399 yilda bosh-lanib, 1404 yilgacha davom etgan. 
Bu tarixga «Etti iillik urush» nomi bilan kirgan. U yo’l-yo’laqay gurjilar isyonini bostirib, qish 
mabsumini Qoravogda o’tkazadi. 1400 yil abgustda Temur Boyazidni qurkitib kuyysh yoki 
uni urush e’lon qilishga majbur etish maksadida turk sultoni o’ziniki hisoblagan Kichik Osiyoning 
hosildor yerlarida joylashgan ikkita muxim kalha — Siboe ba Milatiyani bosib oladi. Bu kalhalar 
keyinchalik Amir Temurning Kichik Osiyodagi bo’lajak xarakatlari uchun tayanch bo’lib 
xizmat qiladi. 
Soxibqiron endi o’z nigohini Shom (Suriya) yurtiga qaratadi. Chunki bu mamlakat Boyazid bilan 
yaqin alokada bo’lgan Misr sultoni Farajga qarar edi. Mabodo Soxibkiron Boyazidga qarshi 
urush boshlagan tabdirda Faraj unga yordamga kelishi mumkin edi. Amir Temur Misr sultonini 
tor-mor keltirib uni kochishga majbur qiladi ba Damashkni egallab oladi, so’ng Musulga utadi. 
Bagdod urushsiz Sohibqiron xokimiyatini tan olgan bo’lsa-da, shahar axolisi galayonlarini 
baxona qilib, Temur 1401 yilda u yerga bostirib boradi ba ikki oylik kamaldan so’ng shahar 
istexkomlari ba qurgonini egallaydi. Chunki Temur Boyazid bilan urush bo’lgan 
taqdirda turk sultonining qo’li baland kelsa, Bagdod uning ittifokchisiga aylanishi 
mumkinligini yaxshi bilardi. Amir Temur 1402 yilda u yerdan o’tib gurjilarning isyonini 
yana bir marta bostiradi. Soxibqironning bu harakatlari sulton Boyazidning asablarini 
batamom ishdan chiqaradi. 

---

Amir Temur Boyazid bilan yozishmalar qilib, uning atrofidagi yerlarni o’ziga qaratish 
uchun urushlar olib borib, u bilan bo’ladigan bevosita jangni paysalga solishi va cho’zishdan 
aniq maqsad va muddaolarni ko’zlagan edi. Birinchidan, u Boyazidni yakkalab kuyadi ba 
ittifohchilaridan maxrum etadi. Ikkinchidan, u shu davr mobaynida dushmanning 
xususiyatlarini, kuchli ba kuchsiz tomonlarini, urush sodir etiladigan joyning sharoitlarini 
urganadi. O’zining orqa tayanchini mustahkamlaydi, lashkarni kerakli oziq-ovqat zaxiralari 
bilan tahminlash ba zarur bo’lib qolgan taqdirda chekinish uchun qo’lay yo’l-yuriklar 
xozirlaydi. Rivoyat qilishlaricha, o’sha davr Sharqining eng bilimdon munajjimlaridan 
bo’lgan Abdullox Lisson yo’ldo’zlarga qarab, galaba Amir Temur tomonida bo’lishligini 
bashorat qilgan edi. Bu Soxibqiron askarlarining ruhini ko’targan. 
Usmonli turklar saltanatining sultoni Boyazid Yildirim esa o’zining g’arbda erishgan 
muvaffaqiyatlariga xaddan tashqari baxr berib, maishat ba qayfu safoga mukkasidan ketgan 
edi. Bu barcha musulmonlarning undan nafratlanishi ba yuz ugirishiga sabab bo’ladi. 
Buning ustiga Boyazid ikki muqaddas shahar — Makka va Madinaga ziyorat uchun borayotgan 
karvonlarni talash bilangina cheklanib qolmasdan, xatto Amir Temurga qarshi isyonlarga 
xam boshchilik qilgan oqquyunlu va qorakuyunlu qabilalarining boshliklarini o’z himoyasiga 
olgan edi. Ularni topshirish tugrisidagi Temur nomalarini Boyazid hatto eshitishni ham 
istamaydi. Chunki u o’zini engilmas ulug Sulton deb biladi. Albatta, Boyazid o’z davri 
uchun jangovar va kuchli lashkar to’zgan edi. Bu qo’shin bilan u Bosfor bugozi orqali o’tib, 
butun Bolkon yarim orolini egallashga otlanadi. U dastlab Bulgoriya yerlarini bosib oladi. 
Sulton Boyazidning taxdididan baximaga tushgan Yevropa qirollari Burgundiya gertsogi 
marshal Busiko qumondonligida birlashgan qo’shin to’zadilar va turk sultoniga qarshi salb 
yurishiga xozirlanadilar. Ikki o’rtadagi jang 1396 yilda Nikopol (Bulgoriya)da bo’ladi. Bu 
jangda 100 ming kishilik qo’shinga qumondonlik qilgan Sigizmund engiladi, o’zi ba 
lashkarboshilari asirga tushadi. Tutkunlikdan kutulgan Busiko o’z vatani Frantsiyaga 
bormasdan, Bizantiya imperatori Manuil III paleolog xizmatiga kiradi ba Genuya shahri 
gubernatori mansabini egallaydi. U Manuil III rahnamoligida 1200 ta saralangan ritsarlardan 
iborat Qo’shin tuplab, 1399 yilda yana Sulton Boyazid bilan jang qiladi. Ammo marshal bu 
safar xam Konstantinopol shahri yaqinidagi jangda engiladi. Shundan so’ng chorasiz 
qolgan Manuil III va marshal Busiko o’z xomiylari bo’lmish Garb mamlakatlariga yordam 
surav murojaat qiladilar. Lekin Frantsiya qiroli Karl VI ham, Angliya kiroli Genrix IV ham, 
Kastiliya kiroli Genrix III ham, xatto Rim papasi ham ularga yordamni paysalga solib 
kechiktiradi. Buning sababi shunda ediki, ular ikki turk hukmdori — Boyazid bilan Temur 
o’rtasidagi voqealarning qay yusinda rivojlanishini ustalik bilan ko’zatar edilar. Albatta, 
Yevropa hukmdorlari ikki jaxongirning o’zaro to’qnashubini istar edilar. Chunki har ikki 
qudratli hukmdor o’zaro urushib bir-birlarini xoldan toydirsalar, Yevropa uchun foyda 
keltirishini ular yaxshi bilganlar. Ammo Sulton Boyazid xam, Amir Temur xam Garbga 
qarshi birlashib harakat qilish uchun umumiy til topa olmaydilar, ular o’zaro urushda bir-
birlarini xoldan toydirib, umumtur-kiy xalqlarning qudratini zaiflashtirajaklarini anglab 
etmaydilar. Yevropa hukmdorlari esa moxirlik bilan ikki turk jahongirini bir-biriga 
qayrar edilar. Bizantiya imperatori Manuil III va Frantsiya kiroli Karl VI o’z elchilarini, Rim 
papasi esa o’z monaxlarini shoshilinch suratda Amir Temur ho’zuriga yuborib, unga 
o’zlarining xayrixohliklarini izxor qiladilar. Genuya ba Benetsiyadan kelgan elchilar esa o’z 
hukmdorlarining Bosfor bugoziga kemalar chikazib Sulton Boyazidning dengizdagi yo’lini 
tusishga shay turganligini bildirishadi. Kastiliya kiroli Genrix III bo’lsa o’z elchilari payo de 
Soto Mayor va Ernan Sanches de palasuelosga shoshilmaslikni, ikki turk sultoni qo’shinlari 
xaqida ma’lumot tuplash va urushning borishini obdan ko’zatishni topshirgan edi. Amir 
Temur 1402 yilning aprel’ oyida Kuriya daresini kechib o’tib, birin-ketin Tartum, Kemox va 
Kaysariya kabi qalha-shaharlarni egallab Turkiya bilan Suriya ba Bagdod alokalari yo’lini 
kesib quyadi. U bu yerdan Anqara qalhasi tomon harakat qiladi va to’rt kunda 120 chaqirim 
yo’lni bosib o’tib Kir shahriga kirib keladi. Bu yerda Soxibqiron gazabga tulgan Boyazid o’z 
qo’shinlari bilan etib kelayotganligi dan xabar topadi. Boyazid tugrisida batafsilrok va tularoq 

---

ma’lumotlar tuplash maqsadida Temur o’zining 1000 chabandozini uning yunalishi tomon 
junatadi. Soxibqironning o’zi asosiy lashkarlari bilan uch kun mobaynida 150 chakirim yo’lny 
bosib o’tib Anqaraga keladi. Temurning asosiy maksadi Boyazidni Turkiya poytaxti Bursadan 
o’zib quyish ba jangni o’zi uchun qoplay bo’lgan baziyatga yunaltirishdan iborat edi. 
Amir Temur bilan Sulton Boyazid o’rtasida tarixda «Anqara jangi» nomi bilan mashxur jang 
1402 yil 20 iyul-da boshlanadi. Tarixiy yozma manbalarda ikki o’rtadagi kuchlar nisbati 
tugrisida turlicha ba har xil mahlumotlar uchraydi. Bahzi mualliflar Boyazid ustidan Amir 
Temur ralabasining axamiyatini kamsitish maksadida Soxibqiron lashkarlari sonini 800 ming 
(jami), urushda qatnashgan-lari esa 300—350 ming bo’lgan. Sulton Boyazidniki esa 200—250 
ba xatto 120 ming (M. Ibanin) deb koprsata-dilar. Ibn Aravshoh esa Temur qo’shinlarini bir 
million bo’lgan, deb burttiradi. Ko’pchilik manbalarda jangda har ikkala tomondan 400 ming 
kishidan iborat lashkar qatnash-ganligi xaqi da xakikatga yaqin mahlumot ustunrokdir. 
Angara jangida Temurning buyuk sarkardalik maxr-rati ayniqsa yakqol koprinadi. 200 
ming kishilik Temur qo’shinining unt kanotiga o’g’li Mironshox., chap kanotiga nabiralari Sulton 
Xusayn ba Xbalil Sultonlar, kenja o’g’li Shoxruh kumondonlik qiladi. Kopshin markazini 
Temurning sebimli nabirasi Muxammad Sulton boshqa-radi. Markaz ba kanotlar ortida 
Temurning o’zi ba ikki nabirasi pirmuxammad ba Iskandarlar — zaxirpadagi kuchlar xal 
kilubchi zarbaga tayyor edilar. Boyazid kopshin-lariga Sultonning adynisi Serb knyazi 
Lazarebich ba opgpillari boopchilik qiladi. Anqara jangi Soxibqiron-ning yorkin galabasi 
bilan yakunlanadi. Bu yerda Amir Temurning nafaqat buyuk harbiy sarkarda ba lashkar-
boshiligi, ayni zamonda moxir ba usta davlat arboblariga xos diplomatligi xopam o’z kuchini 
koprsatadi. U tarixiy Anqara jangi oldidan ustamonlik bilan Sulton Boyazid lashkari safida 
kahramonlarcha jang qilayotgan asosiy abangor kuch bo’lgan totorlarning Fozil boshchiligidagi 
raxbarlari, amirlari, boshlik ba uluglariga ular kalbini tulkinlantirubchi xat yozib, turk sultonidan 
o’z tomoniga agdarib oladi. Bu xat Boyazid Yildirim lashkarlari safidagi totor jangchilari akliga 
shu darajada moyil bo’ladiki, ikki o’rtada xal qilubchi topqnashub bo’lganda ular batamom 
Amir Temur lashkarlari tomon yopirilib utadilar. Shundan so’ng jangning boy berilayotganligini 
koprgan Boyazidning tungich o’g’li Sulaymon Chalabiy Bursaga, ikkinchi o’g’li Muhammad 
shimoli-sharq tomondagi toglarga, uchinchi o’g’li Iso janubga tomon otani tashlab qochadilar. 
Amir Temur galabani poyoniga etkazish ba bir zarb bilan urushni tuga-tish maqsadida Boyazidni 
xopar tarafdan, Sharafiddin Ali YAzdiy iboralari bilan aytganda, «obchilar xalqa bo’lib xaybonni 
kurshab olganlaridek» urav oladi. Uni Amir Temur xo’zuriga keltiradilar. Bu jangda 
Boyazidning xotini Serb malikasi Olibera, urillaridan Muso ba Iso Chalabiylar asirga tushadi. 
Sulaymon Chalabiy esa Bur-saga borib kemaga tushib kochishga zurga ulguradi. 
Amir Temur shiddatli xujumni davom ettirib, butun Kichik Osiyoni egallaydi ba O’rta Er 
dengizining sharqiy soxilida joylashgan Izmir shahriga etib boradi. O’rta Er dengizida 
joylashgan Xios ba Lesbos orollaridagi Genuya mulklarining hukmdorlari xam Amir Temur 
xukmronligini 
tan 
oladi. 
Ayni 
chokda 
Misr 
podsholari 
xam 
taslim bo’ladilar.Temur Lashkaretari Kichik Osiyoni, uning markaziy shax;arlari Anqara, Nikeya, 
Bursa, Izmir ba boshqalarni egayayaaydilar, juda ko’p beyliklar qo’lga kiritiladi. Bun-day yorqin 
galabadan so’ng Amir Temur o’zining azaliy odatiga kopra o’z jangchilariga Kiyutoyda katta 
ziyofat-beradi, sobga-salomlar ba inhomlar ulashadi, Soxibqiron bu tarixiy galabaning ertasi 
kuniyoq Kastiliya kiroli Genrix III elchilari payo de Soto Mayor ba Ernan San-ches de 
palasuelosni qabul qiladi. Elchilar ulug Amirni erishilgan galaba bilan tabriklaydilar ba unta o’z 
kirol-larining minnatdorchiligini izxor etadilar. Soxibqiron ham o’z saltanatining sarxadiga yaqin 
bo’lgan Yevropaning qudratli kiroli Genrix III elchilariga katta mulozamat koprsatib, Boyazid 
haramida asiralikda saqlanayotgan Gretsiya hukmdorining kizlari Anjelina, Katalina ba Mariya-
ni xamda uljaga olingan abliyo Mixailning oltin xayka-lini inhom qiladi. 
Amir Temur ayni zamonda o’z ahyonlaridan Muhammad al-Keshiyni yorlik bilan kirol Genrix 
III xo’zuriga elchi qilib yuboradi. Jaxongirning Sulton Boyazid ustidan erishgan shonli 
galabasini Frantsiya ba Angliya kirol-lariga etkazish niyati bilan Temur maktublarini olib, 
Sultoniya arxiepiskopi Ioann xam shoshilinch ravish-da g’arb tomon yo’l oladi. Oradan 

---

bir yil utgach, Kastiliya kiroli Genrix III o’z elchilarini sobga-salom ba birodarlik yorligi bilan 
Samarqandga Temur xo’zuriga junatadi. Jumladan, 1403 yil 21 mayda Ispaniyadan junab ketgan 
elchilar Konstantinopolgp, Trapezun, Eron, Balh Termiz, Kesh orqali Samarqandga etib 
keladilar, Ularning ichida Ryui Gonsales de Klabixo xam bor edi. Ular Temur saroyida katta 
xurmat ba taboze bilan ko’tib olinadilar. Klabixo 1404 yilning sentyabrgp — noyabrgp oylarida 
Samarqandtsa bo’lgan davridagi o’z xotirotla-rini «Buyuk Temur tarixi» ba «Temur karorgoxi 
Samarqandga safarot kundaligi» asarlarida batafsil yozgan. Frantsiya kiroli Karl VI ba Angliya 
kiroli Genrix IV larning jabob nomalarini olgan arxiepiskop Ioann xam Yevropa kirollari bilan 
soxibkiron Temur o’rtasidagi birodarlikni mustahkamlash niyatida orqaga qaytadi. 
Ammo Amir Temur Usmonli turklar davlatini batamom tag-tomiri bilan tugatish tarafdori 
emas edi. Yurtboshimiz I. Karimob tahbiri bilan aytganda, «Amir Temurning yana bir tarixiy 
xizmati shundan iboratki, uning harakatlari tufayli Osiyo ba Yevropa davlatlari tarixda birinchi 
marta yagona geografik-syyosiy makonda ekanliklarini xis etdi». 
Ko’plab tarixiy manbalarda Amir Temurning nixo-yatda usta, moxir diplomat arbob 
bo’lganligini, uning o’zokni kopra bilubchi, keng mik.yosda fikr yuritubchi, muloxazakor 
siyosatchiligini tasdopdobchi asosli mah-lumotlar bayon etilgan. Eng muximi, u yuz bergan 
har bir qoplay baziyat yoxud imkoniyatdan o’z mamlakatining tub manfaati, uning mavqeyi, 
obrop-etiborini .kuta-rish, boshqa ellar, yurtlarning unta bo’lgan xabasu kizopishini oshirish 
makradida foydalanish xdraka-tida bo’lgan. 
Amir Temurning muxim tarixiy xizmatlaridan biri opuki, u 
O
’
Z 
ona yurti — Movarounnahrni 
tor, bshdik. opolatdan keng doiraga olib chshdnb, uni boshqa geografik kengliklar bilan 
yak?shdan boglab, ular o’rtasida har taraflama ikd-isodiy, tijorat ba boshqa alokalar-ni o’zaro 
manfaatli asoslarda kuchaytiriopga katta etibor berdi. Turli mamlakatlarni bbgdobchi savdo kar-
bonlari yo’llarining bexatarligi, osoyishtaligini tahminlash, aynikra Buyuk Ipak yo’li 
shuxratini tik-lash borasida kilingan sahy-harakatlar bu borada muxim axamiyat kasb etadi. 
Optijada Sharqu Garb, Janu-bu Shimol o’rtasidagi elchiliq diplomatik ba savdo-tijorat 
munosabatlari yanada kuchaydi, bu esa Temur davlatining ijtimoiy-iqtisodiy ba madaniy 
yuksali-shida xal kddubchi rolgp Uynadi. Ispan elchisi Klabixo shaxrdat berganideq 
mamlakatning Samarqand ba boshqa shaharlarida dunyoning turli joylaridan kelgan savdo 
karbonlarini, sayyohu diplomatlarini ko’plab uchratish mumkin edi: «...shaxdr (Samarqand) 
har xil mol-matolarga boydir. Bu mollar boshqa mamlakatlar-dan olib keliiadi. Chunonchi, 
Rusiya, Tataristondan charm ba surp, Xitoydan ipak mollar keltiriladi. Dunyo-da eng yaxtssh 
hisoblangan atlaslar Samarqandda yashlab chikdriladi. ...Xindistondan bu shaharga mayda 
mollar, chunonchi, muskat yongoga, kalampirmunchots, mustak guli, dolchin, inbir, dolchin 
guli ba mannaning eng yaxshi nablari keltiriladi». 
1402 yilgi Anqara jangidagi zafarli galabadan so’ng Amir Temur bilan Garb davlatlari, 
xususan, Frantsiya, Angliya, Ispaniya, Genuya singari davlatlar kdfol-lari O’rtasida kuchaygan 
diplomatik munosabatlarda xam iqtisodiy, eabdo-sotiq alokalari asosiy Urin egal-laydi. 
Xususan, Amir Temurning 1402 yil yozida Frantsiya qiroli Karl VI ga yo’llagan maxsus xatida 
quyidagilar izhor etilgan: «...Bizning istagimiz —sizning salomatligingiz ustibor boplsin; 
sizning ba bizning odamlarimiz bu ikki etiborli mamlakat o’rtasida o’zaro borish-kelish 
qilsinlar, toki sizning ba bizning ulugborligimiz xamma yerda maqtobga loyik. 
boplsin. Tijorat ishlarining foydali boplubiga ham erishaylik».