ХАТНА ТУЙИ - хатна маросими. Ислом
дини таркалгандан сунг суннат амали ба-
жарилишини байрам килиш сифатида одат
тусига кириб карор топган. Х.т. угил бола
лар «кулини халоллаш»нинг, яъни уларни
чин мусулмонлар каторига
у т а а з и ш н и н г
асосий шарти хисобланган. Туйга тай-
ёргарлик (мае., маслахат оши), мехмон-
ларни таклиф килиш, мехмонлар шарафига
уйин-кулги, томошалар уюштириб зиёфат
угказиш Х.т.нинг таркибий кисми хисоб
ланган.
ХИЁНАТ - Эр ёки хотиннинг бошка эр-
как ва аёл б-н муносабатга киришиши;
номахрам шахе б-н муносабат урнатиш.
Хиёнатни юзага келтирувчи омилларга
куйидагилар киради:
а) демографик омил. Маълум жойларда
жинслар орасидаги мувозанатнинг кескин
фарк килиши, яъни «куёвлар шахри» ёки
«келинлар шахри»нинг мавжудлиги;
б) катта шахарларда аноним хаёт ке-
чириш (айникса, бошка шахар ва киш-
локпардан келганлар учун);
в) алкоголь ва наркотик моддалар ис-
теъмол килиш;
г) жинсий хаёт масалалари ва жинс
психофизиологияси буйича саводсизлик
ёки билимларнинг паст савияда эканлиги;
д) кескин ифодаланган жинсий дисгар
мония;
е) узок вакт айриликда яшаш.
ЧАЛА ТУГИЛГАН БОЛА - вактидан
аввал, хомиладорликнинг 28-хафтасидан
36-хафтасигача булган даврда тугилган
бола. Унинг вазни 1000 г дан 2500 г гача,
буйи 45 см гача булади. Ч.т.б.нинг мускул-
лари заиф, айникса, тери ости ёг кавати
деярли йук, шунинг учун териси бужмай-
ган, каримсик куринади. Тана тузилиши
хам номутаносиб, боши танасига нисбатан
анча катта, калла суяги чоклари, ликилдоги
кенг, куллари ингичка ва узун, буйни киска,
оёклари ингичка ва калта, киндик халкаси
пастга тортилган, кулоклари юмшок, бо-
шига ёпишган, тирноклари калта, бармок
учларига етмаган, териси юпка, шаффоф,
тук кизил тусда, бужмайган, танаси майин
тук б-н копланган булади. Киз болаларда
катта жинсий лаблар яхши ривожланмага-
ни учун жинсий тешик очик, угил болалар
да эса тухумлари ёргокка тушмаган булади.
Куз корачиклари, купинча окиш парда б-н
коплангандай. Бу белгилар, албатта, хамма
Ч.т.б.да булавермайди. Бу унинг чала туги-
лиш даражасига хам боглик. Ташки белги-
лардан ташкари, Ч.т.б.нинг ички аъзолари
ва тизимлари, айникса, марказий нерв ти-
зими яхши шаклланмаган булади. Шунинг
179
учун у ланж, уйкусиратан булиб, заиф овоз
б-н йиглайди. Купчилиги эмиш ва хатто
ютишни хам билмайди. Тез-тез юзаки ва
нотекис нафас олади. Бундай нафас олиш
бола организмини кислород б-н етарли таъ-
минлай олмайди ва унинг ахволини янада
ёмонлаштиради. Ч.т.б. гавда хароратини
хам бир меъёрда саклай олмайди, хаво
совук булса, унинг харорати 35° ва ундан
хам пастрок булади, иссик хавода ёки уни
иситиш учун грелка ва б. иситиш мосла-
малари куйилса, иссиги кутарилиб кетиши
хам мумкин. Бундай болаларнинг меъдаси
кичик булиши ва хазм килиш ширасининг
кам ажралиши сабабли уларни бокиш хам
анча кийин. Ч.т.б.лар етук тугилганларга
нисбатан нимжон буладилар, табиийки,
уларни даволаш хам бир оз мушкул. Ч.т.б.
ни парвариш килиш анча мураккаб му-
аммодир. Чунки бундай гудак организми
функционал жихатдан етилмаганлиги ту-
файли унда она корнидан ташкаридаги ха-
ётга мослашув кобилияти булмайди. Бу эса
унта, айникса, биринчи ой давомида уга
Кулай шароит яратиб, яхшилаб парвариш
килишни такозо этади. Х,озир Ч.т.б.лар
махсус шифохона шароитида парвариш
килинади. Вазни 1500 г дан кам тугилган
болалар, махсус кувезлар - харорати, хаво-
си, намлиги айнан она корнидагига ухшаш
камераларда бокилади. Боланинг ахволи
яхшиланиб, уни уй шароитида бокишга
лойик деб топилиб, вазни 2500 г га етганда-
гина уйга жавоб берилади. Лекин бола уйга
келганида хам алохида парваришга мух,тож
булади. Уй шароитида бола яшайдиган
хона хавосининг харорати 24-26° булиши
лозим. Болани тез йургаклаш, Й5фгаклари,
кийимларини хар сафар иситиб олиш ке-
рак. Уни чумилтириш муддати ва сувнинг
иссик-совуклик даражаси етук чакалокни-
кига ухшашдир. Чумилтириб булгач, тезда
иситиладиган сочик ва йургакларга ураб
куритиш, кейин иссик ич кийим кийгизиб,
180
пахмок адёлга ураб куйиш лозим. Бола
бошига калпокча кийгизилади, лекин юзи
очик булиши зарур. Боланинг каттик исиб
ва совук котиб колишига йул куйиб бул
майди. Агар бола совкотса, унинг атрофига
ва оёгига сочикка уралган киздиргич (грел-
ка)лар куйиш керак. Киздиргичлар, одатда,
65°ли хароратда булиши ва боладан 10 см
нарирокда туриши лозим. Бола исиб кетса,
юзи кизаради, бурун чеккалари, пешанаси-
да тер пайдо булиб, безовталанади. Шунда
киздиргичларни олиб ташлаш, зарур булса,
1-2 сидра кийимини ечиш лозим. Бола со-
виб кетса, териси окариб, кукаради, бурни
танасидан кура совукрок булиб, узи буша-
шиб колади. Бунда эса уни дарров иссик
адёлга ураш ёки иссик ваннага (36, 37°)
солиш керак (5-7 дак.), яна атрофига киз
диргичлар куйиш лозим. Ч.т.б. она сути б-н
бокилса, яхши усиб, ривожланади. Уларда
эмиш рефлекси суст ёки умуман булмасли-
ги туфайли дастлабки кунларда бола зонд
оркали (кунига 10 марта), кейин сургич
оркали эмизилиб, аста-секин кукракдан
эмишга ургатилади.
Вазни 1500 г дан кам булган бола ту-
гилганидан 3 хафта кейин чумилтирилади.
Соф хавода сайр килдириш Ч.т.б.нинг
усиб, ривожланишига фойдали. Ч.т.б. орга
низми, ички аъзолари, айникса, упка дим-
ланишга мойилроклиги сабабли унда упка
касаллиги пайдо булмаслиги учун бола
ухлаётганда уни кулга олиш ва ётиш хола-
тини узгартириб туриш зарур. Бундан таш-
кари, Ч.т.б.да камконлик хам ривожланиши
мумкин. Бунда унинг ранги салкиб, кулок
чиганоклари хам рангсиз, окиш, бушашган
булади. Шунинг учун бир ойлигидаёк тур-
ли касалликларга чалинмаслигининг ол-
дини олиш максадида унга олма, урик, кора
смородина, сабзи, лимон шарбатларидан
ичириб туриш тавсия этилади. Ч.т.б.нинг
асаб тизими хам яхши шаклланмаганлиги
сабабли уларни каттик шовкин, кичкирик,
баланд овозли мусикалардан саклаш, тана
холатини кескин
Do'stlaringiz bilan baham: |