Uzbekiston respublikasi

Madaniyatimizning dunёga sochilgan durdonalari. Tarixdan malumki, Turkiston h’ududi qadimdan turli mamlakatlar uchun wlja manbai bwlib kelgan. Wrta Osiёga turli maqsadlarni kwzlab kelib-ketgan ilmiy, h’arbiy ekspeditsiyalar, sayёh’lar, tijorat vakillarini eng avvalo Wrta Osiёning qimmatbah’o, betakror boyliklari qiziqtirgan.
Rossiya imperiyasining Wrta Osiёga bosqini nafaqat uning h’ududini egallash, ah’olisini talash bilan cheklangan, balki wzbek xalqining madaniy merosini talon-taroj qilib, tashib ketish va madaniyat ёdgorliklarini h’arob qilish bilan birga sodir etilgan.
Rossiya imperiyasi mustamlakachiligi davrida Samarqand, Buxoro, Xiva va Qwqon kabi kwh’na shah’arlar xazinasida twplangan boyliklar maxfiy rejalar asosida bazan ochiqchasiga talon-taroj etildi.
Xiva yurishi vaqtida h’arbiy maslah’atchi bwlgan sharqshunos A.L.Kun turli ywllar bilan twplangan 300 kitobdan iborat sharq qwlёzmalarini 1873 yil İmperator xalq kutubxonasiga topshirgan. A.L.Kun va uning guruh’i Xivadan tanga zarb qilishga mwljallangan 200 nusxa qolip, muh’rlar bog’lami, xon taxti, 172 nusxa Jwjixon tangalari, Qwng’irot sulolasidan bwlgan Xiva xonlarining 3 nusxa tanga va bir qator etnografik ashёlarini, xususan, aёllar va bolalar kiyim-boshlari, kwplab tilla va kumush bezaklarini² olib ketgan.
Qwqon bosqini vaqtida h’am tarix, tibbiёt, h’uquq va iloh’iёtga doir 130 qwlёzma kitob Rossiyaga olib ketilgan va İmperator xalq kutubxonasiga topshirilgan. Demak, Qwqon arxivi h’am, xuddi Xiva xonlari arxivi kabi bosqinchilar tomonidan zwravonlik bilan olib ketilgan.
Turkiston general - gubernatorlarining wzlari Turkistondagi boyliklarning eng birinchi qaroqchilari va shaxsiy kollektsiyalarning tuzuvchilari edi.
Xulosa qilib aytganda, Turkiston xalqlarining fan va madaniyati mustamlaka tuzumining biqiq tarkibida h’am, ruslashtirish siёsatining barcha zug’um sitamlariga qaramay, rivojlanishdan twxtamadi. Mustamlakachilar xalqimizning ilm-marifatga intilishi, ilg’or g’oyalar va istiqlol istagini bwg’ib tashlay olmadilar.
Chorizmning madaniyat soh’asidagi siёsatining asosiy ywnalishlarini quyidagicha belgilash mumkin:

• 
  Chor h’ukumati Turkistonda turg’unlik xolatini saqlash, wzaro nizo-adovatlar urug’ini sepib turgan xolda ulardagi millatparvarlik, yurtsevarlik va jangovarlik tuyg’ularini wldirish.
  
• 
  Wlka xalqlarini wz tarixi va madaniyatidan uzoqlashtirish. Bu soh’ada chorizm juda izchil ish yuritdi. Olimlar, ilmiy jamiyatlar tomonidan Turkiston tarixiga doir moddiy va manaviy ёdgorliklar yig’ib olindi va Moskva h’amda Sankt-Peterburgga jwnatildi. Shunday qilindiki, endilikda wlka tarixini wrganish uchun turkistonliklar ana shu markazlarga borishga majbur bwlishdi.
  
• 
  Mustamlaka mamuriyati wlkadagi tarixiy adabiёtlarning qarovsiz qolib vayron bwlishiga ataylab ywl qwydi.
  
• 
  Chorizm xalq maorifi soh’asidagi ruslashtirish siёsatini rus-tuzem maktablari tizimini vujudga keltirish va rus tiliga davlat maqomi berish vositasida amalga oshirdi.