Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

emptio-venditio, locatio-conductio, societas ва mandatum. 
Консенсуал шартномаларнинг 4 кўриниши хўжалик муносабатларида
муҳим шартномалар ҳисобланиб, бундай шартномаларни тузишда катта
эркинлик ва тезкорлик талаб қилинган. Айнан шу туфайли, республика 
даврида перегрин преторлари Рим фуқаролари ва перегринлар ўртасидаги 
муносабатлар ҳақида гап кетганда, контрагентларга олди-сотди, аренда,
ширкат ва топшириқ шартномаларида (агар бу шартномалар консенсуал 
шаклда тузилган бўлса), ҳимоя беришган. Перегрин преторлари
эдиктларидаги бу ҳақдаги қарорлар шаҳар преторлари эдиктларида
такрорлана бошлагандан кейин консенсуал шартномалар тобора кенгроқ 
тарқала бошлади.
Олди-сотди - Emptio-venditio.
Олди-сотди ёки
emptio-venditio
консенсуал билатерал шартнома бўлиб, сотувчи ва харидор ўртасида оддий 
келишув ёрдамида ўрнатилган. Бу шартномада сотувчи – харидорга ҳеч 
бир тўсиқсиз эгаликка бирон-бир ашёни беради, харидор эса – сотувчига
бу ашёнинг қийматини тўлайди. 
а) Қадимги Рим ҳуқуқи бўйича олди-сотди шартномаси консенсуал 
шаклда тузилмаган. Олди-сотдининг асосий мақсади бўлган маҳсулотни
пулга айирбошлаш реал олди-сотди ёки манципация, яъни маҳсулотни унинг 
қийматига ритуал тарзда айирбошлаш йўли билан амалга оширилган.

---

206 
Бундай мақсад коррелятив стипуляциялар ва бошқа ҳуқуқий воситалар 
билан ҳам кўзланган. Олди-сотди шартномаси консенсуал шаклда
фақатгина милодий 1 асрга келиб тузила бошланди. Шу даврдан бошлаб
бундай шаклда тузилган олди-сотди шартномаси фақатгина тарафлар 
шартнома тузилишининг ёзма равишда расмийлаштирилишини талаб қилган 
пайтда ҳуқуқий кучга эга бўлмаган. Бу ҳолда тарафлар келишувга эришган 
бўлсалар-да, ёзма ҳужжат тузилгунча шартнома тузишдан қайтишлари 
мумкин бўлган. 
б) Олди-сотди билатерал шартнома бўлиб, 2 престацияни ўз ичига олган:
сотувчи харидорга ҳеч бир монелик қилмасдан маҳсулот (merx) етказиб
бериш мажбуриятини олган, харидор эса – сотувчига маҳсулот қийматини
(pretium) тўлашга мажбур бўлган. 
Олди-сотди шартномасида маҳсулот (merx) in commercioдаги ҳар 
қандай ашё бўлиши мумкин бўлган: omnium rerum, quas quis habere vel
possidete vel persequi potest, venditio recte fit. Бу қоидага кўра, олди-
сотди предметига барча мавжуд моддий ва номоддий (ҳуқуқлар) ва ҳатто, 
келажакда бўлиши мумкин бўлган ашёлар кирган. Шунингдек, олди-сотди 
асосини шартнома тузиш пайтида сотувчининг эгалигида бўлмаган ашёлар 
ҳам ташкил қилиши мумкин бўлган. 
Олди-сотди шартномасида ашё баҳоси ёки қиймати 
–
pretium пул 
бирлиги 
–
pecunia numerata билан белгиланиши шарт бўлган, бундан 
ташқари пул бирлиги