Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

Агнатларнинг 
патриархал 
оиласи
– 
ишлаб 
чиқариш 
муносабатларининг ривожланиши консорциумга қараганда кичикроқ ишлаб 
чиқарувчи бирлашмаларнинг пайдо бўлишига имкон туғдирганидан кейин 
Римда агнатларнинг патриархал оиласи (
familia, familia ptcuniaque, domus
) 
деб аталган уюшмалар шакллана бошлади. XII жадвал қонунлари даврида
бўлиниш тўғрисида низолар (actio familiae erciscundae, actio de communi 
dividundo) мавжуд бўлган. Бундай низо ёрдамида кекса оила бошлиқлари
жамоа мулкини бўлиш тўғрисида фикр билдирган ва ўзининг оила аъзолари 
билан бирга алоҳида бўлинишга эришган. Бу фуқаро оила бошлиғи – 

---

77 
paterfamilias
ҳолатига эришган, унинг оила аъзолари эса унга бўйсунганлар 
(alieni juris деб аталувчи шахслар) бўлган. 
Янги ташкил топган оилалар оила бошлиғи paterfamiliasнинг patria 
potestasида бўлганлар ва улар биргаликда хўжалик бирлашмаси ҳисобланган. 
Бу бирлашмаларнинг мақсади биргаликда яшаш ва яшаш учун ҳаётий муҳим 
бўлган шароитни таъминлаш мақсадида биргаликда меҳнат қилишдан 
иборат бўлган. Бу мақсад агнатлар оиласининг атамаларида ҳам ифода 
этилган. 
Familia
ва
familia pecuniaque
атамалари оилада бирга меҳнат 
қиладиган ва яшайдиган одамлар, ишлаб чиқариш воситалари, олинган 
маҳсулотлар ва ерлар, уй ҳайвонлари ва қулларнинг бирлашмасини 
англатган. Бундай маънога кейинчалик пайдо бўлган 
domus
– уй ва уй 
хўжалиги эга бўлган. 
Агнатлар оиласида paterfamilias оилада «qui in domo dominium habet»
– ҳокимликка эга бўлган шахс бўлиб, унинг ҳокимияти (dominium)
patria 
potestas
деб ҳам аталган
. Рatria potestas
«et in res et in personas»га 
тарқалиб, 
1)
хотини ва ўғилларининг хотинлари, яъни келинларига ҳам тарқалган 
(