|
Jus offerendi
қуйи
даражадаги кредиторлар ва анча кечроқ ўрнатилган ипотека
ҳуқуқларининг юқори даражадаги кредиторлар ва аввал ўрнатилган
ипотека ҳуқуқларига қарз тўлаш, кейинчалик, гаров ашёсини сотиш ва
сотилган қийматдан ўз қарзларини қоплаш ҳуқуқини англатган. Агарда
улар бу ҳуқуқни амалга оширмаса, у ҳолда юқори даражадаги
кредиторлар ва аввал ўрнатилган ипотека ҳуқуқларига ижарачилар
томонидан қарз ундирилишини кутишлари, ўз талабларининг эса,
сотилган ашёнинг қолган пулидан ундирилишини талаб қилишлари лозим
бўлган.
г) Ипотека тўғрисидаги келишувга мувофиқ, кредиторлар қарз тўлаш
муддатининг якунида ипотека предметига эгаликни ёки jus possidendiни
талаб қилиш ҳуқуқини қўлга киритганлар. Ипотека предметини ташкил
қилувчи ашёга эгаликни (jus distrahendi) қўлга киритгандан кейин
кредиторлар ўз эгалигидаги ашёларни оммавий сотувга қўйишни ташкил
қилишга мажбур бўлганлар. Ипотека ашёсини сотиш жараёнида қарздор
манфаатлари алоҳида ҳимояланган бўлиши шарт бўлган. Сотувни қуйи
даражадаги кредитор ташкил қилган бўлса, ашё сотилгани билан юқори
даражадаги ва аввалги кредиторларнинг ҳуқуқлари бекор бўлмаган, улар
ашёга кейин ҳам эга ҳисобланганлар. Ашё сотилгандан кейин сотувни
ташкил қилган кредитор олинган пулдан ўзига тегишли қарзларни
ундирган. Қуйи даражадаги кредиторлар ўз талабларини superfluum ёки
hiperocha қондириши мумкин бўлган. Барча ипотека кредиторларининг
149
талаблари қондирилгандан кейин қолган пулдан ипотека ҳуқуқи билан
ҳимояланмаган кредиторларнинг талаблари қондирилган. Барча қарзлар
ундирилгандан кейин қолган пул қарздорга берилган.
Ипотека кредиторлари ипотека предметига мулк ҳуқуқини ўрнатиш
ҳуқуқига эга бўлмаган. Ипотека кредиторлари ва ипотека қарздорлари
ўртасида ипотека предметига (lex comissoria) мулк ҳуқуқини ўрнатиш
тўғрисида келишув тузиш тақиқланган, чунки бундай келишувлар
қарздорлар манфаатига, ипотека моҳиятига зид бўлган. Истисно
тариқасида, ипотека ашёсига мулк ҳуқуқи ипотека ашёсини фойдаси
билан сотишнинг уддасидан чиқолмаган ипотека кредиторларига
берилган. Бу ҳолда, ипотека кредиторининг илтимоси (imperatio
domini)га биноан, тегишли давлат органи ипотека ашёсига мулк ҳуқуқи
ипотека кредиторига қарздор қарзни қўшимча белгиланган 2 йил муддат
давомида тўлай олмаслиги шарти билан бериш тўғрисида қарор
чиқарган.
д) Ипотека кредиторларининг ҳуқуқлари interdiсtum Salvianum ва
actio Serviana билан ҳимояланган. Interditium Salvianum эгаликни
қўлга киритиш тўғрисидаги интердиктлар (interdictum adippiscendae
possessionis) туркумига кирган. Ипотека кредиторлари бу интердиктни
қарз тўлаш муддати тугаётган пайтда, шунингдек, қарздор томонидан
мажбурият бажарилиш хавфи бўлган пайтда қўллашган. Ипотека ҳуқуқи
ашёга эгалик билан боғлиқ бўлмагани сабабли, ипотека қарздори гаров
ашёсини қуйи даражадаги ипотека кредиторига ёки учинчи шахсларга
бериб юбориши мумкин бўлган. Бундай ҳолларда юқори даражадаги
ипотека кредиторлари ашёни унга эгалик қилиб турган шахсдан талаб
қилиш ҳуқуқига эга бўлганлар. Бу мақсад учун actio Serviana хизмат
қилган. Юстиниан даврида interdiсtum Salvianum ва actio Serviana
бирлаштирилиб, actio pigneraticia in rem ва actio hypothecaria деб
номланган.
Ипотека қарздорлари ўз навбатида кредиторлар томонидан асоссиз
эгалик тўғрисидаги талабларга қарши туриш имкониятига эга бўлган.
Улар exceptio doli ёки plus petitio temporeга асосланган махсус
exceptioни қўллаши мумкин бўлган. Бошқа томондан, кредиторга қарзини
тўлаётган қарздор ижара мулкидан invecta et illataни ажратишни
истамаган кредиторга қарши interdictum de migrandoни қўллаши мумкин
бўлган, бу интердикт бўйича кредитор кўчишни истаган қарздорга
тўсқинлик қилиши тақиқланган.
е) Ипотека акцессор ҳуқуқ сифатида мажбурият бажарилгандан кейин
барҳам топган. Юқори даражадаги ипотека кредитори томонидан ипотека
ашёсининг сотилиши ҳам шундай мазмунга эга бўлган, қуйи даражадаги
ипотека кредитори томонидан ашёнинг сотилиши ипотека ҳуқуқининг
фақатгина айнан шу ва ундан қуйидаги ипотека кредиторлари учун
барҳам топишини англатган. Ипотека ашёнинг жисмонан йўқолиши,
конфузия, ипотека кредиторининг воз кечиши ва узоқ муддат давомида
мажбурият бажарилмаслиги, шунингдек, мажбурият бажарилишининг
150
кечиктирилиши (longi temporis praescriptio) билан барҳам топган. Лекин
ўзгалар ашёсига бўлган ҳуқуқ сифатида бўлган ипотека ипотека
қарздорларининг ҳеч қандай ҳаракатлари билан барҳам топмаган.
Do'stlaringiz bilan baham: |
