Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

jus in agro vectigali
emphyteusis
) ва қурилиш майдонларини ижарага олиш (
superficies
)
тўғрисидаги шартномаларга бўлинган. 
Jus in agro vectigali.
Jus in agro vectigali ёки jus perpetuum, 
бошқача қилиб айтганда, қишлоқ хўжалиги учун мўлжалланган ўзга ер 
майдонидан доимий фойдаланиш ҳуқуқи принципат даврида пайдо бўлди.
Бу ҳуқуқ асосида арендатор ўзгалар еридан ўз манфаатларида доимий 
фойдаланиш ҳуқуқини ижара ҳақини тўлаш мажбурияти билан қўлга 
киритади. Арендаторнинг бу ҳуқуқи доимий бўлибгина қолмай, балки 
мерос тариқасида ўтиши ҳам мумкин бўлган. Арендатор ўз ҳуқуқини ҳар
қандай шахсдан, ҳатто ашё эгасидан ҳам даъволар (actio vectigalis) ва 
интердиктлар (посессор интердиктлари) воситасида ҳимоя қилиши 
мумкин бўлган. Арендаторнинг бундай бир қатор ҳуқуқлари баъзи 
юристларнинг бу шартномада ер майдонининг олди-сотдиси тўғрисида

---

143 
гап кетганлиги ва доимий рента бу олди-сотди шартномасининг қиймати
ҳақида гап юритилиши тўғрисидаги фикрга келишига сабаб бўлди.
Лекин шунга қарамай, юристлар орасида
jus in agro vectigali
шартномаси ижара тўғрисидаги шартноманинг алоҳида тури эканлиги 
тўғрисидаги мулоҳаза устун келди.
Эмфитевзис.
Классик даврдан кейинги ҳуқуқ бўйича эмфитевзис
узоқ муддатли ер ижараси шартномасининг алоҳида тури сифатида 
намоён бўлди. Эмфитевзис асосини маълум экинлар экилган ер 
майдонлари ташкил қилган. Эмфитевтор ёки бундай ер майдонларининг 
арендатори бу ерларга қилган сарф-харажати эвазига маълум вақтга
ижара ҳақидан озод қилинган. Бу муддат тугагандан кейин ижарачи jus
in agro vectigali шартномаси бўйича ўрнатилган ижара ҳақидан 
бирмунча камроқ бўлган 
canon
тўлаб борган. Эмфитевторнинг қолган 
бошқа ҳуқуқ ва мажбуриятлари
vectigal 
тўловчи ижарачиларнинг ҳуқуқ 
ва мажбуриятларига ўхшаш бўлган. Бу ҳуқуқларни ҳимоя қилишга rei
vindicatio utilis ва посессорлик интердиктлари хизмат қилган. 
Юстиниан кодификацияси бўйича эмфитевзис тўғрисидаги шартнома
ер эгаси ёки ижарага берувчининг фойдасига ўзгартирилган. Jus
emphyteuticarius бўйича ижара ҳақи олиш ҳуқуқидан ташқари, 
Юстиниан, ижарага берувчига эмфитевтор ўз ваколатларини (jus
protimiseos praelationis) inter vivos ҳуқуқий акти билан амалга 
ошираётган пайтда биринчи харид ҳуқуқини берди. Бу ҳуқуқдан 
фойдаланмаган ижарага берувчи laudemiumни олиш, яъни эмфитевтор
қийматдан 2 фоизини бериши шарт бўлган. Бундан ташқари, ер эгаси 
эмфитевтордан рента ва бошқа ижтимоий солиқларни тўлаб боришни ва 
ижара мулкини яхши ҳолда сақлашни талаб қилиш ҳуқуқига эга бўлган. 
Классик даврдан кейин натурал хўжаликка ўтиш даврида ижара ҳақи
олинган ҳосилнинг бир қисми шаклида берилган. Эмфитевторнинг 
ҳуқуқлари, у ижара ҳақини 3 йил мобайнида тўламаганлиги ва ижара 
мажбуриятларини ўз вақтида бажармаганлиги сабабли барҳам топган.