Узбекистон республикаси олий ваурта махсус таълим вазирлиги

1. Sug’urta atamashunosligi sug’urtaning o’ziga xos munosabatlarni 

ifoda qiluvchi vosita sifatida 

 

Sug’urtada  mujjassamlashadigan  ko’p  qirrali  munosabatlar  so’z  atama 

terminlar orqali mazmunan ifoda qilinadi. 

Elektron  xisoblash  mashinalarida  atamalar  formula  orqali  ifoda  qilinadi. 

Formula axamiyatini bilmagan kitobxon uni tushuna olmaydi. Sug’urtaning o’ziga 

xos atamalari, tushunchalari bor. Agar bu maxsus atamalar mazmunini bilinmasa, 

sug’urta  jarayonini  tushunish  qiyin.  Atamalar  yordami  bilan  sug’urta 

munosabatlarni  tashqil  qiluvchilarni  xuquq  va  vazifalari  belgilanadi.  Ko’p  qirrali 

sug’urta  faoliyati  xam  tashqil  qilinadi.  SHunday  qilib,  ko’p  qirrali  jarayonni 

shakllantirish uchun sug’urta atamalarining mazmunini yaxshi o’rganish lozim. 

Sug’urta  faoliyatida  uning  o’ziga  xos  atamalari  bilan  birga  boshqa  fan  va 

iqtisodiyot soxalaridan kirgan atamalarga xam duch kelinadi. 

Sug’urta faoliyatida ishtirok etadigan atamalar o’rta xisob bilan 400 ga yaqin 

bo’lsa,  shulardan  50-60  tasi  o’ziga  xos  sug’urta  atamalaridir.  Keyingi  yillarda 

ularning  soni  ortib  bormoqda.  Kasallikdan  nobud  bo’lgan  xayvonlarga  qoplama 

to’lanadi, bu kasalliklarning  soni  100  dan  ortadi, lekin bu  jarayonga ularga 20 ga 

yaqin  sug’urta  atamalari  xizmat  qiladilar.  SHuningdek,  sug’urtalanadigan 

o’simliklar  soni  30  dan  ortadi.  Lekin  ularga  xizmat  qiluvchi  atamalar  soni  ko’p 

emas. 

---

 

13 

Ularning  sug’urta  uchun  axamiyati  shundan  iboratki,  bu  atamalar  sug’urta 

jarayonining  kaliti  xisoblanadi.  Kalitsiz  eshik  ochib  bo’lmagandek  atamalarning 

mazmunini tushunmasdan sug’urta ishini boshqarib bo’lmaydi. 

Sug’urta  atamalarni  tushunish  uchun  ular  guruxga  bo’linadi.  Atamalar  4 

guruxga bo’linadi. Birinchi guruxga sug’urtaning eng muxim tashqiliy qirralarini, 

shartlarini  ifodalovchi  atamalar,  ikkinchi  guruxga  sug’urta  fondini  shakllanishi 

bilan  bog’langan  atamalar,  uchinchi  guruxga  sug’urta  fondini  sarflanishi  bilan 

bog’langan atamalar, to’rtinchi guruxga esa xamkor sug’urta atamalari kiradi. Xar 

bir gurux tarkibida 10 dan ortiq sug’urta atamalari mavjud. 

Afsuski  o’zbek  tilining  izoxli  lug’atida  «sug’urta»  so’zi  yo’q,  lekin 

«straxovanie» so’zi bor. «Straxovanie» – rus tili lugatida, qatnashchilari tomonidan 

straxovanie  fondi  tuzib,  tabiiy  ofatlar,  baxtsiz  xodisalar  natijasida  etgan  zararlar 

o’rnini  qoplash,  shuningdek,  muayyan  xodisalar  yuz  berishi  munosabati  bilan 

mablag’lar  to’lash  sistemasi.  S.Ayniy  «Estaliklarida  sug’urta  atamasi  o’rniga» 

straxovanie  so’zi  ishlatilgan,  I.Ojegovning    mashxur  rus  terminlarining  izoxli 

lug’atida  ko’rsatilishicha  «straxovanie»  deganda  biror  buyum  narsani  xavfli  yoki 

ko’ngilsiz  xodisadan  asrash,  mablag’  to’plash,  sodir  bo’lishi  mumkin  bo’lgan 

zarardan asrash, sodir bo’lganda qoplash uchun pul jamg’armalarini shakllantirish 

tushuniladi. 

Sug’urta atamasi xaqida faqat o’zbek tilida emas, balki boshqa tillardan xam 

aniqlik  yo’q.  SHu  sababli  Lyuksemburg  shaxrida  1960  yilda  xuquq  kongressida 

sug’urtaning kelib chiqishi qatnashuvchilarning diqqat markazida bo’lgan. 

Bunda sug’urta atamasining ildizini «bir kishi xamma uchun, xamma bir kishi 

uchun» tamoyillaridan axtarib, jamoa bo’lib sug’urta fondi tashqil qilish zararlarini 

qoplashda  aloxida  xo’jalik  uchun    arzonga  tushishi,  zararlarni  barcha 

sug’urtalanuvchilar  o’rtasida  taqsimlanganligi  qayd  qilingan.    Kongressda 

dexqonlar,  xunarmandlar  tabiiy  ofatlar  natijasida  uzil-kesil  xonavayron 

bo’lmasliklari,  o’z  xo’jaliklarini  tiklash  uchun  o’zaro  fond  tashqil  qilishlari 

ko’rsatib  o’tilgan.  Uning  xisobidan  zararlar  arzon  va  qulay  qoplangan.  SHunday 

qilib  kongressda  sug’urta  so’zini  xavf-xatar,  daxshat,  qo’rquv  va  boshqa 

ma`nolarni bildirishi, shuningdek, sug’urta ko’rsatilgan ruxiy xolatlarga tushishga  

majbur qilgan xarajatlarni qoplash bilan bog’langan iqtisodiy munosabatlarni ifoda 

qilishi ta`kidlab o’tilgan.