Узбекистон республикаси олий ваурта махсус таълим вазирлиги

3.YAngi texnika va texnologiya tavakkalchiliklari sug’urtasi. 

 

     Ishlab 

chiqarishga 

yangi 

texnika 

va 

texnalogiyalarni 

qo’llash  

tavakkalchiligi  sug’urtasini  ikkita  yo’nalishga  bo’lish  mumkin.  Birinchisi-  bu 

texnikani  o’zini  texnalogik  liniyalarni  ularni  ishdan  chiqishi    ishlash    jarayonini 

buzilishi,  talofat  ko’rish  xollaridan  sug’urtalash.  Mazko’r  xolatda  sug’urtalangan 

ob`ektlardagi  bevosita  ko’riladigan    zararlardan    ximoya    nazarda  tutiladi.  

Ikkinchisi-  yangi  texnika,  texnalogiyani  qo’llash  yoki  ularni  buzilishi,  to’xtab 

qolishi  bilan  bog’liq  ko’zda  tutilmagan  oqibatlar  sug’urtasi.    Bu  erda  qo’shimcha 

xarajatlar  va  olinmagan  foyda  ko’rinishidagi  bilvosita  zararlar  inobatga  olinadi.  

Bu    ikkala    sug’urta    xam    aloxidadir.  Biroq  ularni  birgalikda  qo’llash  o’zini 

oqlagan. 

     Sug’urtaning  ob`ekti  sinov  va  tekshirishlardan  keyin  ishlatishga  yaroqli 

deb tan olingan mashinalar, texnik va texnalogik qurilmalar  xisoblanadi. 

     YAngi 

texnika 

va 

texnalogiyalar 

sug’urtasi 

ularni 

qo’llash 

tavakkalchiliklariga  nisbatan  amalga  oshiriladi.  Bunday  tavakkalchiliklarga 

mashinalar  konstruktsiyalaridagi  va  texnalogiyalardagi,  materiallarni  tanlash  yoki 

tayyorlashdagi  xattoliklar;  kutilmaganda  bozorda  yana  xam  unumli    texnika  va 

texnalogiyalarni  paydo  bo’lishi;  sinov  paytida  aniqlash  mumkin  bo’lmagan 

yashirin  deffektlar;  o’lchov,  me`yorlashtirish  va    boshqa    asboblarning    ishdan 

chiqishi;  elektr  quvvati  va  bosimni  ortib  ketishi,  qisqa  tutashuvlar;    mashinalarni 

buzilishi  va  ishlab  chiqarishning  to’xtashiga  olib  keluvchi  texnika  va  texnalogik 

liniyalarga  xizmat  ko’rsatishdagi  xattoliklar,  etiyotsizlik,  aloxida  shaxslarning 

garazguyligi va boshqa sabablar. 

     Mazko’r sug’urtaning xususiyati, ko’rinib turibdiki aloxida shaxslarni aybi 

bilan yuzaga keladigan zararlarni qoplashdan iborat. Zararlar agarda yangi texnika 

va texnalogiyalar bilan ishlash uchun zarur kasbiy  tayyorgarlikga ega shaxslarning 

tasodifiy xattolari yoki ataylab qilgan  xarakatlari natijasida yuzaga kelsa qoplanish 

ko’zda tutiladi. 

     Texnika  va    texnalogiya    tavakkalchiliklari    sug’urtasi    yong’in,  portlash, 

tabiiy  ofat  natijasida  ko’riladigan  zararlarni    qoplamaydi.    CHunki  bo’lar  mulk 

sug’urtasi bo’yicha javobgarlikka  kiritilgan. Boshqa sug’urta turlari kabi,  xarbiy  

xarakatlar,    ish    tashlashlar,  mulkning  musodara  qilinishi  va  shunga  o’xshash 

boshqa  xolatlar    natijasida  ko’rilgan  zararlar  qoplanmaydi.    Albatta,  xar    qaysi  

sug’urta tashkiloti, sug’urtalanuvchining istagi bo’yicha bitta shartnomada texnik, 

texnalogik va yong’in tavakkalchiliklaridan sug’urtaviy  ximoyani umumlashtirishi 

mumkin. 

---

 

48 

     Texnalogik  (texnik)  qurilmalar  bilan    sug’urta    xodisasi    ro’y  berganda, 

qisman  ko’rilgan  zararlar  va    to’la    tolofat    farqlanadi.  Sug’urtalangan  ob`ekt 

buzilib,  uni  qayta  tiklash  qiymati  ob`ektning  sotib  olish  va  korxonaga 

o’rnatishning boshlang’ich qiymatidan oshmaganda qisman zarar xisoblanadi. Bu 

xolatda  mashina  yoki  jixozning  ishchi  xolatiga  qayta  tiklash  uchun  zarur  bo’lgan 

xarajatlar qoplanadi. 

     Agar qiymat boshlang’ich qiymatdan yuqori bo’lsa, u  xolda  ob`ekt to’la 

talofat ko’rgan bo’ladi.  Bu xolatda uni qayta tiklash xarajatlari emas, boshlang’ich 

qiymati qoplanadi. 

     Sug’urta  to’lovlari  stavkalarining  teknik  va  texnalogik  qurilmalarning 

turlari  bo’yicha  o’rnatish  maqsadga  muvofiqdir.  Buning  uchun  tegishli  statistik 

ma`lumotlardan  foydalanish    mumkin.    Lekin    ular  yangi  texnika  va 

te`nalogiyalarni  qo’llash  tavakkalchiliklari  o’zgarishiga  nisbatan  umumiy 

tendentsiyalarni,    shuningdek    xar    bir    ob`ekt  bo’yicha  ekspertli  prognoz 

baxolarini xisobga olgan xolda tuzatilishi mumkin.