Узбекистон республикаси олий ваурта махсус таълим вазирлиги

3. Sug’urta mablag’larining sarflanishi bilan bog’liq atamalar. 

 

Respublikamiz  xududida  xar  yili  majburiy  va  ixtiyoriy  sug’urta  badallari 

xisobiga  ulkan  sug’urta  fondlari  shakllanadi.  Bu  fondlarning  sarflanishi  dastlab 

xavf-xatarga  bog’liq.  Agar  sug’urta  xodisalari  ro’y  bermasa,  zararni  qoplashga 

sarflanadigan  mablag’lar  kam  miqdorni  tashqil  qiladi,  agar  yirik  miqyoslarda 

sug’urta  xodisalari  sodir  bo’lsa  ularning  etkazilgan  zararlarni  qoplash  uchun 

sug’urta  fondidan  mablag’  sarflashga  to’g’ri  keladi.  Demak  sug’urta  fondi 

mablag’larini  sarflash  uchun  ularni  qanday  maqsadlarda      foydalanish,  sug’urta 

xodisalarini ko’p yoki kamligiga qarab sug’urta samaradorligi xaqida fikr yuritish 

uchun dastlab quyidagi atamalarni mazmuni bilan tanishish lozim bo’ladi: 

* Sug’urta xavf-xatari 

* Sug’urta xodisasi 

* Sug’urta dalolatnomasi 

* Sug’urta rentasi 

* Sug’urta qoplamasi 

 

*  Sug’urta  xavf-xatari.  Rizq  so’zining  bir  qancha    mazmun  va  ma`nosi 

mavjud.  Bo’larning  xammasi  xavf-xatar  va  unga  nisbatan  javobgarlikni  ifoda 

qiladi. SHu munosabat bilan uni xavf-xatarning turlari deb tushuntirish maqsadida 

muvofiqdir.  Bu  tushuncha  sug’urtalangan  mulk,  sug’urta  xodisasi,  sug’urta  xavfi 

va boshqa tushunchalarni o’zida mujassamlashtiradi. 

*  Sug’urta  xodisasi.  Sug’urta  xavf-xatarida  ko’zda  tutilgan  favqulotda  

tasodiflardan  birortasi  sodir  bo’lishi.  Bunday  xodisalarga  mulk  sug’urtasida  tabiy 

ofatlar,  yong’in  falokat,  portlash  va  boshqalar,  shaxsiy  sug’urtada    esa  ma`lum 

yoshga  etish  sodir  bo’ladigan  baxtsizlik  xodisalari,    vafot  xodisalari  kiradi. 

Baxtsizlik    xodisasi  deganda    sug’urtalanganning  sog’ligiga  va  xayotiga    zarar 

keltiruvchi  favqulotda  xodisalar  ko’zda  tutiladi.  Sug’urta  xodisasi  natijasida 

ko’rilgan zarar belgilangan miqdorda sug’urta fondi xisobidan qoplanadi. 

*Sug’urta dalolatnomasi (akti). Sug’urta xodisasining sodir bo’lganligini va 

uning  sabablarini  isbotlab  beruvchi  rasmiy  xujjat.  Mulk  sug’urtasida  dalolatnoma 

asosida  zarar  miqdori  va  unga  to’lanadigan  qoplama  miqdori  aniqlanadi.  Xujjat 

qoplama  olishda  asos    bo’ladi.  SHaxsiy  sug’urtada  sug’urta  dalolatnomasi 

baxtsizlik  xodisasini  tasdiqlash,  uning  sug’urtalanuvchini  bu  xodisa  xizmat 

vazifalarini  bajarishda  yoki  yo’lda  bo’lganida  sodir  bo’lganini  aniqlashga  imkon 

beradi.  Sug’urtaning    boshqa  turlari  bo’yicha  dalolatnoma  talab  qilinmaydi, 

tibbiyot tashkilotining ma`lumotnomasi etarli bo’ladi. 

*  Sug’urtada  zarar.    Sug’urtada  zarar  deganda  sug’urta  baxosida  ishlab 

chiqqan  yoki bir  qismi  zararlangan  mulk  baxosi tushuniladi. Etkazilgan zararning 

to’la yoki qisman sug’urtalanuvchiga to’lanishi sug’urta qoplamasi deb ataladi.  

---

 

19 

*  Sug’urta  rentasi.    Qo’shimcha  pensiya  sug’urtasi    asosida 

sug’urtalanuvchiga  oy  yoki  yil  davomida  to’lanadigan  daromad.  Qo’shimcha  

pensiya  sug’urtasida  agar  badallarni  o’z  vaqtida  to’lab  borilgan  bo’lsa,  pensiya 

yoshiga chiqqan oydan boshlab, qo’shimcha pensiya  to’lanadi. 

*  Sug’urta  qoplamasi.  Sug’urta  xodisasi  sodir  bo’lgani  tufayli  etkazilgan 

zarar miqdorini qoplash uchun ajratilgan mablag’.