типик илдизлардан ташк^ари поясининг асосида *аво ил-
дизлари \ам тараккий этган булади.
Салвиниялар (Salvinia) туркумининг айрим вакилла
рида илдизлар бутунлай редукцияланиб кетган. Поялари
моноподиал типда шохланган, айрим вакилларида дихо
томик шохланишни \ам кузатиш мумкин. Поясининг ту-
зилишидаги характерли белгилардан бири унинг \ар хил
туклар, тангачалар билан к;опланганлигидир. Кирк^улок;-
ларнинг поясидаги утказувчи системаси сифоностел шак-
лда тузилган. Бирок; энг к;адимги к^рккулокларда ва \озир-
ги кирккулоклардан, масалан: схизейдошлар (Schizoaceae)
нинг утказувчи системасининг примитив шаклдаги п ро
тостел холда булиши, уларнинг риниофитлар билан ф и
логенетик боглик?шгидан дарак беради.
Уларга хос белгилардан яна бири баргаарининг (ваяла-
рининг) йирик булиши ва уларда усиш нукгасининг пояда-
гидек учки кисмида жойлашганлигидир. Бу жи^атлардан улар
плаунтоифалардан ва кдокбутмтоифалардан фарк, к?шади.
Кирккулоклар шакли ва ички тузилиши жи^атидан хдм хил-
ма-хил булади. Кирккулок?
1
арнинг купчилигида барг иккита
функцияни, яъни айримларида
фотосинтез ва спора хосил
кдлиш вазифасини бажарса, бошк;аларида спора хосил кдлув-
чи барглари хлорофиллни йук;отиб, фацат жинссиз купайиш
вазифасини утайди (масалан, салвинияларда)
Кирккулокдар баргининг анатомик тузилиши жирата-
дан гулли усимликлар баргининг анатомик тузилишига оз-
рок, ухшаб кетади. Кундалангига
кесилган баргнинг устки
ва остки томони эпидермис билан к;опланган. Лабчалари
купинча баргнинг остки к,исмида жойлашади.
Кдрккулок^оифаларда хам плаунтоифалар ва кдркфупш-
тоифалардагидек спорафит бутин
гаметофит буганга нисба-
тан устун туради. Эволюцион тараккиёти давомида крркку-
локдарнинг спорангийлари баргнинг четки кртсмидан пастки
к^смга угиб жойлашган. Спорангийларнинг баргнинг пастки
крсмига урнашиши уларни ташк?! мухитнинг нокупай таъси-
ридан хдмояланиши учун кулайлик тупшрса,
иккинчидан
баргнинг юза к^смида фотосинтез жараённинг нормал бори-
ши учун имконят яратади. Баргда туп-туп булиб жойлашган
спорангийларга сорус (грекча Soros — тутам, туда) дейилади.
Спорангийлар хосил булиши жи\атдан икки хил: энг кадимги
www.ziyouz.com kutubxonasi
кирккулок^гарда улар баргнинг эпидермисидаги бир нечта хужай-
ралардан хосил булган. Шунинг учун улар йирик ва ташки то-
монидан бир неча кават хужайралар билан когшанган. Эволю
ция жихатдан анча ёш булган вакилларида эса спорангийлар
баргнинг битта хужайрасвдан ^осил булган. Улар нисбатан ки-
чик ва бир кдват пуст билан крпланган.
Споралар
кулай шароитда усиб, ундан гаметофит тарак-
Кий этади. Тент спорали кирккулокларнинг гаметофити ипси-
мон, лентасимон, чувалчангсимон, юраксимон ва б. булади.
Буларга хос белгилардан яна бири антеридийнинг ар-
хегонийга нисбатан олдинрок тараккий этишидир.
Бунга
протоандрия (грекча Protos - биринча ва andreios - эр-
какли к) дейилади. Протоандриянинг биологик мо^ияти
ш ундаки, турли муддатларда етилган архегонийда чет-
дан уруБланиши учун имконият турилади.
КдокКУЛокпарда х,ам сперматозоид киркбутимларникидек
куп хивчинли булиб, урурланиши намлик ёрдамида боради.
Гаметофитдаги тухум хужайралардан
бир нечтаси уругла-
ниши мумкин, лекин улардан фак;ат битгасининг зиготасигина
тараккий этади ва усимта (гаметофитни) ^осил кдлади. Усим-
тада муртак жойлашади, ундан эса спорофит ривожланади.
Кдоккулокгонфа усимликлар классификацияси.
Мазкур классификация «Жизнь растений» (1974-1982)
номли асар асосида тузилди.
К.ирккулоктоифа булим куйидаги 7 та синфга (аж-
додга) булинади:
Do'stlaringiz bilan baham: