Узбекистон республикаси олий ва урта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат 1щтисодиёт университети в. М. Каримова ижтимоий


Х^укукни мухофаза килиш ва ижтимоий психологии



Download 207,83 Kb.
bet67/68
Sana07.03.2022
Hajmi207,83 Kb.
#485752
TuriУчебник
1   ...   60   61   62   63   64   65   66   67   68
Bog'liq
Vasika Karimva

Х^укукни мухофаза килиш ва ижтимоий психологии. Нисон хукуклари ва уни химоя килиш борасида ижтимоий психологик билимлардан фойдаланиш масаласида муайяи гажрибага з гам из дейишимиз мумкин. Чунки юридик психология деган фан тармоги
149

пайдо булган даврлардан бошлаб, ижтимоий психологик омиллар- ни инобатга олиб, тергов утказиш, суд жараёнларини ташкил этиш, гувохларни ушбу ишларга жалб этиш анча самарали булиб колди.


Аникрок кайд этадиган булсак, ушбу фаолият куйидаги йуна- лишларни уз ичига олади:
1) булгуси юристларни тайёрловчи олий укув юртларига киритил- ган махсус психологик предметлар, биринчи навбатда юридик психология асослари оркдли юридик амалиётда шахе ва гурух омилини инобатга олиб, хулосалар чикаришга ургатилади;
2) бевосита суд жараёнларида инсон психологияси ва унинг у ёки бу гурухга тааллукли эканлиги, гурух таъсирида содир этилган жиноятларга бахо берилади;
3) одамларнинг хукукий онги ва маданиятини шакллантириш жараёнларида психологик воситалардан кенг фойдаланиш;
4) жазога махкум этилганни кайта тарбиялаш жараёнларида бевосита камокхоналарда ва озодликка чиккандан кейинги реабилитация жараёнларида психологик адаптация ва ижобий психологик куникмалар шакллантириш усулларидан фойдаланилади.
Узбекистон шароитида алохида долзарблик касб этаётган масала - бу вояга етмаганлар жиноятчилиги профилактикасида психологик билимлардан кенг фойдаланишдир. Бундан ташкари, мабодо шу тоифа ёшлар жиноят содир этганда уларни сурок килиш, ёшининг психологик хусусиятларини инобатга олган холда аник, объектив маълумотлар олиш, бевосита тергов жараёнида конунбу- зарликка сабаб булган ижтимоий психологик омиллар (оила, тенгкурлар жамоаси, референт гурух, махалла, мактаб жамоаси кабилар) ролини инобатга олиш кабиларга эътибор берилади. Чунки 2008 йилда Узбекистон Республика Олий Мажлиси Крнунчилик Палатаси томонидан кабул килинган “Бола хукукла- рининг кафолатлари тугрисидаги” Конунга кура, 18 ёшгача булганлар “бола” категориясига киради ва улар жиноят содир этган тавдирда хам. амалиётда барча ижтимоий психологик омилларнинг назарда тутилиши белгиланган. Бунда биринчи навбатда уша болани ураб турган социум, яъни, ижтимоий мухит - оила, тенгкурлар жамоаси, тарбиячи-педагоглар, ОАВларининг таъсири урганилади. Яъни, конунлар ва уларнинг амалиётда ижросини таъминлашда инсонпарварлик тамойилларини хисобга олишда ижтимоий психологиянинг узига яраша урни мавжуд.
150

Ижтимоий психология ва тиббиёт. Тиббиёт содасида психологик билимларни куллаш амалиёти XIX асрдаёд бошланган. Хукукшуносликда булгани каби бу ерда дам тиббиётчиларни тайёрлаш жараёнига “Тиббиёт психологияси”ниш' киритилгаилиги муаммони анча енгиллаштиради. Мудими шуки, охирги йилларда умуман психологиянинг эмас, айнан ижтимоий психологиянинг урни ва ролини тиббиёт амалиётида инобатга олишга кили киш ортиб бормодда. Айнидса, психотерапиянинг ривожи туфайли гурудий жараёнларга булган дизидишнинг ортиши, “психодрама гуруди”, “гештальт гуруд”, “Т-гурудлар (ижтимоий психологик тренинг гурудлари)”, “арт-терапия” каби амалиётнинг ва тушуй- чаларни даётга дадил кириб келиши дар бир муолажада гуруд омилини инобатга олиш лозимлигига одамларни, мутахассисларни ишонтирди. Чунки беморларнинг касаллик тарихида дам мулокотда узидан донидмаслик, ёлгизликни афзал куриш, узгаларнинг уни тушунмаётганликлари, ишончсизлик, хавотирланиш диссининг юкорилиги, узига булган бадонинг пастлиги, жанжалкашлик, одамлар билан норма мулокотга кириша олмасликдан нолишлар, дафа булиш, куюнчаклик кабилар купайиб кетди. Бу долат касалликка карши самарали курашишда тиббиётчилар билан ижтимоий психологлар дамкорлигини такозо этди.


Айрим тиббиёт муассасаларида, айнидса, болалар касалхона- ларида фаолият юритаётган психолог биринчи навбатда юдоридаги каби нолишларни олдини олиш, ижтимоий психологиянинг самарали методлари ёрдамида беморни жамиятга дайтариш, кунглини хотиржам дилиш чораларини курадилар. Масалаи, касалхонадаги психолог аввало, ассертив тренингни, яъни, беморда узига булган ишончни шакллантиришга даратилган муолажаларни, машгулотларни йулга дуйиши лозим. Чунки ассертив тренинг “ижтимоий дурдув”дан шахсни холос этиш, агрессив хулдни коррекция дилиш ордали узгаларга нисбатлн жодиллик, ёдтирмаслик каби салбий установкаларни бартараф этишда анчагина самара беради.
Ассертив тренингдан сал фард дилувчи яиа бир ижтимоий психологик муолажа борки, унинг номи “учрашувлар гуруди" дсб юритилади. Бу гуруднинг мадсади шуки, ушбу гурудгм ксипшлар аввало, узларида ишонч досил дилишдан ташдарн, У'Н'шшрги к.ара(), узини дайтадан кашф эта бошлайди, инсондаги имц-ипшашларга чек дуяди, шахслараро муносабатлар мудитпда упшп даидай
151

тутишга ургатиб, узига булган бадонинг яхшиланишига хизмат дилади. Айтиш лозимки, бундай ижтимоий психологик амалиётни тажрибаси бор, ижтимоий психологиядан хабардор булган мутахассис утказиши максадга мувофикдир.


Бугун тиббиёт ходимлари дам уз изланишларида психологик омилларга тобора купрод эътибор бермокдаларки, бундай уйгунлик инсон саломатлигини тиклашда дам, соглом турмуш тарзига амал дилишни онгга сингдиришда дам катта амалий адамият касб этади. Бу борада Узбекистонда дам талай ижобий ишлар амалга оширилмокда. Махсус таддидотларда психолог олимлар дам болалар саломатлигини тиклаш, домиладор аёлларни домиладор- ликка тайёрлаш, тугиш ва фарзанд билан дастлабки мулодотларга ижтимоий психологик жидатдан тайёрлаш масалалари урганил- модда. Айнан шу ва бошда саломатлик псидологиясига оид муаммоларни ечиш - истидболлидир.
Ижтимоий психология ва никод-оила муносабатлари. Оила ва нидод масалалари дамма вадт дам гуманитар фанларни дизидтириб келган, айнидса, бу соданинг узига хос ижтимоий- психологик томонлари мавжуд булиб, у оилани яхлит бир ижтимоий гуруд сифатида талдин дилиб, унда содир буладиган барча рудий жараёнларни урганади. Бизнинг Республикамизда оила ва никод масалаларига эътибор юксаклигини дисобга олиб, дупчилик таддидотчилар уз илмий изланишларини ана шу муаммоларга багишлаганлар. Оилага нисбатан илмий дизидишнинг сабаблари, энг аввало, бу объектнинг “накдлиги” булса, иккин- чидан, дейинги йилларда республидада ажралишлар сонини камайтиришга даратилган мадсадли чора-тадбирлар куламининг ортиб бораётганлиги, тугилиш ва нидодлар сонининг ортиб бораётганлиги, нотинч ва “муаммоли” оилаларнинг мавжудлиги, оила институтига ёшлар муносабатининг узгараётганлиги ва доказо.
Халдимизда оила мудаддас даргод дисобланади. Бу датто давлат даражасида курилиб, 1998 йил республикамизда “Оила йили” деб, 2012 йил эса “Мустадкам Оила йили” деб эълон дилиниши бу йуналишларда ишлар самарадорлигини ошириш, оилага психологик ёрдам курсатиш, бу борада мавжуд муаммоларнинг анид ечимларини топиш ишини жадаллаштиради. Чунки оилашунос олимлар олдига дуйилаётган энг долзарб вазифа - оила ва унинг атрофидаги муаммоларни илмий жидатдан
152

урганиш ва нуга яраша амалий чора-тадбирлар режасини тузишга кумаклашишдир. Иккинчидан, бизнинг жамиятимизда оилага каратилган чексиз эътибор унинг маънавий негизларини мустахкамлашга, шу оркали баркамол а плод тарбиясини такомиллаштиришга хизмат килади. Дархакиат, мамлакатимиз рахбари Илмим Каримов Узбекистон Республикаси Копституцияси кабул килинганлигининг 19 йиллиги муносабати билан утказилган тантанали йигилишда сузлаган “Бизнинг Нулимиз дсмократик ислохотларни чукурлаштириш ва модернизация жаравпларипи изчил давом эттириш йулидир” маърузаларида тпъкидмаганла- ридек, “Оила олдида турган вазифаларни дар томоплама амалга ошириш - авваламбор, моддий, маънавий, бугуп утл долзарб булиб бораётган тарбиявий муаммоларни ечиш, оилаиинг барча-барча ташвишларини осонлаштириш каби му\им масалаларин \,ал зтшн билан боглик^дир. Оиланинг юртбошимиз таъкмдлаган “ним- вишларини осонлаштириш”да жойларда, мадалла ммскпиларп хамда таълим муассасаларида ташкил этиладигап пжтимопй психологик хизматларнинг роли каттадир.


Умуман олганда, бизнинг худудимизда оила-нико.ч, муиоса батларида муайян узгаришлар кузатилмокдаки, улар бу со\адаги татбикий ишларни жадаллаштиришни такозо этадп. бу борлдлги узгаришларга:
1. оиланинг жамият олдидаги функцияларнпши узгарпб бориши;
2. оиланинг кичрайиши ва унда тугилишнинг icaMailiiinii, му- раккаб куп авлодли таркибдан кам авлодли оилаларга aiiiianai'1 г ганлиги;
3. оилавий муносабатлар тизимида эр ва хотим фунгцняипри ил оилавий роллар хакидаги ижтимоий тасаввурллрнтм Узглриб бораётганлиги;
4. иктисодий масалаларни мустакил хал этишда оилп лизолмри улушининг узгариши ва бу холатларнинг оила аъзоллрп ypi н нд;и и муносабатларга таъсири, оилавий бизнес ва касапачилнк харшогш- нинг тобора ривожланиб бораётганлиги;
5. оилада репродуктив фаолиятнинг, айникса, аёилнрдаги репродуктив установкаларнинг узгариши ва бошкалар. 53

53 Ислом Каримов. Бизнинг йулимиз - демократик ислохотларни чукурлаштириш па модоршмпиим жприйттрмии изчил давом эттириш йулидир // Узбекистон Республикаси Конституциясининг 19 йнллш ига Опииплит пи ТШГГП1Ш11И мпрооимда кштнган маъруза - “Халк сузи”, 2011 йил 8 декабрь.


153

Юкорида таъкидланган сохалар Узбекистон шароитида шу якин кунларда ишланиши зарур муаммолар булиб, уларнинг ечимига кура оилани мустахкамлаш, оилада болалар тарбияси, аёл ва эркакнинг мехнатга (ижтимоий фойдали мехнатга) муносабати юзасидан олимлар уз фикрларини айтишлари жоиз. Иккинчи томондан, демократия ва эркинлик шароитида йиллар давомида таъкикланиб келинган кадриятларимиз, биринчи навбатда, диннинг хаётга кириб келиши оилавий муносабатларга шундай таъсир курсатмокдаки, купчиликда “энди аёл киши анъанавий уз урнини эгаллармикин?” деган тасаввурлар пайдо булмокда. Аммо хозирги ривожланган ижтимоий-иктисодий муносабатлар шароитида мод- дий ишлаб чикаришни хотин-кизларсиз тасаввур килиб булмайди. Узбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримов уктирганла- ридек, “Хотин-кизлар масаласига муносабатимизни тубдан узгартириш тадбирлари хакида уйлаб куришимиз керак. Виз хотин- кизларнинг ижтимоий-сиёсий хукукларини, нуфузи ва кадр- кимматини химоя килишнинг етарли кафолати учуй, уларнинг ижтимоий ишлаб чикаришда ва бошкаришда иштирок этиши учун энг кулай шароитларни яратишимиз лозим. Оналар ва болалар соглигини, ахолининг билим ва маданият даражасини саклаш хар томонлама ижтимоий-иктисодий ва мафкуравий жихатдан таъмин- ланиши керак54.” Мафкуравий жихатдан хар бир оила аъзоси онги ва узини узи англаши жараёнларига психологик таъсирнинг энг таъсирчан воситаларини жорий этиш назарда тутилса, амалий жихатдан хотин-кизлар билан утказиладиган максадли ижтимоий психологик тренинглар, “учрашув гурухдари” терапияси салмокли самара беради.


Ижтимоий психологик тадкикотлар ва амалиётга жорий этилаётган лойихалар одамлар онгидаги оила-никох муносабатла- рига оид карама-каршиликлар, стереотипли бидъатлар хамда гендер сохасидаги айрим муаммоларнинг олдини олишга ёрдам курсатиши лозим. Шахарларда ва йирик ахоли пунктларида “Ёшлар ижтимоий хизмат марказлари” кошида ташкил этилаётган “Ёш оила” шуъбалариг “Кризис марказлари”, “Оила хизмати”, “Оила марказлари”, “Саломатлик марказлари” ишларини такомиллашти- риш зарурки, улар бир томондан, оила ва никох борасидаги илмий муаммоларни тадкик килиб, уларни хаётга татбик этса, иккинчи томондан, ёшларга, хал и турмуш курмаганларга, зиддиятли

Download 207,83 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   60   61   62   63   64   65   66   67   68




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish