Узбекистон республикаси олий ва урта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат 1щтисодиёт университети в. М. Каримова ижтимоий


Шахе томонидан ижтимоий таъсирларнинг апглшшши



Download 207,83 Kb.
bet45/68
Sana07.03.2022
Hajmi207,83 Kb.
#485752
TuriУчебник
1   ...   41   42   43   44   45   46   47   48   ...   68
Bog'liq
Vasika Karimva

4.4.3. Шахе томонидан ижтимоий таъсирларнинг апглшшши
Шундай дилиб, шахе ижтимоий-психологик мавжудот сифатида дамиша ижтимоий му хит таъсирида булади ва уларни англайди. Ижтимоий нормалар, санкциялар, роллар ижтимоий механизмлар сифатида шахе хулд-атворини маълум маънода бошдариб, мувофиклаштириб туришга ёрдам беради. Лекин инсоннинг комиллиги, унинг ахлоди, ижтимоий нормалар доирасидаги мадбул хдракати унинг узига ^ам богликдир. Одамнинг уз-узини англаши, билиши ва уз устида ишлаши аввало унинг диддати, онги бевосита узига, уз ички имкониятлари, кобилиятлари, хиссий кечинмаларига даратилишини такозо этади. Яъни, ижтимоий хулк, - шахе томонидан уни ураб турган одамлар, уларнинг хулд-атворига эътибор беришдан ташдари, узининг шахеий х,аракатлари ва уларнинг одибатларини мунтазам тарзда тадлил дилиб бориш ордали, ролларни мувофидлаштиришни дам тадозо этади.
Шахенинг узи, хулд-атвори хусусиятлари, жамиятдаги мавдеини тасаввур дилишидан досил булган образ - “Мен” - образи деб аталиб, унинг данчалик адекватлиги ва реаллидда ядинлиги шахенинг жамиятдаги ижтимоий мавдеини белгилайди ва унинг баркамоллиги мезонларидан дисобланади.
“Мен” - образининг ижтимоий-псидологик адамияти шундаки, у шахе тарбиясининг ва тарбияланганлигининг мудим омилларидан дисобланади. Шу нудтаи назардан олиб даралганда, тарбия - шахенинг узи ва уз сифатлари тугрисидаги тасаввурларининг шаклланиши жараёнидир, деб таъриф бериш мумкин. Демак, дар бир инсон узини, узлигини данчалик анид ва тугри билса, тасаввур дилолса, унинг жамият нормаларига зид даракат дилиш эдтимоли дам шунчалик кам булади, яъни у тарбияланган булади.
Уз-узини англаш, узиДаги мавжуд сифатларни бадолаш жараёни купинча конкрет шахе томонидан огир кечади, яъии, инсон табиати шундайки, у узидаги зона жамият нормаларига тугри келмайдиган, ноъмадул сифатларни англамасликкц, уларни
93

“яширишга” харакат килади, хаттоки, бундай тасаввур ва билимлар онгсизлик сохасига сикиб чикарилади (бу фикр австриялик олим З.Фрейд39 назариясига хам мос келади). Бу атайлаб килинадиган иш булмай, у хар бир шахсдаги уз шахсиятини узига хос химоя килиш механизмидир. Бундай химоя механизми шахсни купинча турли хил ёмон асоратлардан, салбий, узи учун ёкимсиз хиссий кечинмалардан асрайди. Лекин шуни алохида таъкидлаш лозимки, “Мен” - образининг ижобий ёки салбийлигида яна уша шахсни ураб турган ташки мухит, узгалар ва уларнинг муносабати катта рол уйнайди. Одам узгаларга караб, гуёки ойнада узини кургандай тасаввур килади. Бу жараён психологияда рефлексия деб аталади. Унинг мохияти - айнан узига ухшаш одамлар образи оркали узи тугрисидаги образни шакллантириш, жонлантиришдир. Рефлексия “Мен” - образи эгасининг онгига тааллукли жараёндир. Масалан, кучада бир танишингизни учратиб колдингиз. Сиз тинмай унга уз ютукларингиз ва машгулотларингиз хакида гапирмокдасиз. Лекин ran билан булиб, унинг каергадир шошаётганлигига эътибор бермадингиз. Шу нарсани сиз унинг бетокатлик билан сизни тинглаётганлигидан, хаёли бошка ерда турганлигидан билиб коласиз ва шу оркали айни шу пайтда “махмадона, лакмарок” булиб колганингизни сезасиз. Кейинги сафар шу уртогингиз билан учрашганда, олдинги хатога йул куймаслик учун “урток, шошмаяпсанми?” деб сураб хам куясиз. Ана шу илгариги рефлексиянинг натижасидир. Яъни, сухбатдош урнига туриб, узиигизга ташланган назар (“мен унга кандай куриняпман?” дейиш) - рефлексиядир.


Шахснинг узи хакидаги образи ва уз-узини англаши ёш ва жинсий узига хосликка эга. Масалан, узига нисбатан ута кизикувчанлик, ким эканлигини билиш ва англашга интилиш айникса, усмирлик даврида ривожланади. Бу даврда пайдо буладиган “катталик” хисси кизларда хам, усмир йигитчаларда хам нафакат узига, балки узгалар билан буладиган муносабатларшш хам белгилайди. К,излардаги “Мен” - образининг яхши ва ижобий булиши купрок бу образнинг аёллик сифатларини узида мужассам эта олиши, аёллик хислатларининг узида айни пайтда мавжудлигига боглик булса, йигитлардаги образ купрок жисмонаи баркамоллик мезонлари билан нечоглик уйгун эканлигига боглик булади. Шунинг учун хам усмирликда угии болалардаги буйниш

Download 207,83 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   41   42   43   44   45   46   47   48   ...   68




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish