Узбекистон республикаси олий ва урта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат щ тисодиёт университети



Download 8,4 Mb.
Pdf ko'rish
bet93/183
Sana25.02.2022
Hajmi8,4 Mb.
#288575
1   ...   89   90   91   92   93   94   95   96   ...   183
I I I б о б .
ИКТИСОДИЁТНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ВА 
ЛИБЕРАЛЛАШТИРИШНИНГ УСТУВОР ЙУНАЛИШЛАРИ
3.1. МАКРОИКТИСОДИЙ БАРКАРОРЛИКНИ МУСТАХКАМЛАШ ВА ЮКОРИ 
ИКТИСОДИЙ УСИШ СУРЪАТЛАРИНИ САКЛАБ КОЛИШ
Утган 26 йиллик мустакил тараккиёт даврида иктисодиёгда маъмурий-буйрук- 
бозликка асосланган бошкарув тизимидан мутлако воз кечилиб, бозор ислохотлари 
боскичма-боскич амалга оширилгани ва пул-кредит сиёсати пухга уйлаб олиб борилга- 
ни макроиктисодий баркарорликни, иктисодиётнинг юкори суръатлар билан усишини, 
инфляцияни прогноз курсаткичлари даражасида саклаб колишни таъминлади хамда 
кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик, фермерлик харакатини ривожлантириш учун
кенг имкониятлар ва кулай шароитлар яратили- 
шига хизмат килди.
Айни вактда мамлакатимиз босиб утган 
тараккиёт йулининг чукур тахлили, бугунги кун- 
да жахон бозори конъюнктураси кескин узгариб, 
глобаллашув шароитида ракобат тобора кучайиб 
бораётгани давлатимизни янада баркарор ва 
жадал суръатлар билан ривожлантириш учун 
мутлако янгича ёндашув хамда тамойиллар- 
ни ишлаб чикиш ва руёбга чикаришни такозо 
этмокда.
Шуларни эътиборга олиб, 
стратегиясининг учинчи йуналишида
макроиктисодий баркарорликни янада мустахкамлаш ва юкори иктисодий усиш 
суръатларини саклаб колишнинг куйидаги вазифалари белгилаб олинди:
- макроиктисодий мутаносибликни саклаш, кабул килинган урта муддатли дастур- 
лар асосида таркибий ва институционал узгаришларни чукурлаштириш хисобидан ялпи 
ички махсулотнинг баркарор юкори усиш суръатларини таъминлаш;
- харажатларнинг ижтимоий йуналтирилганини саклаб колган холда, давлат бюд- 
жетининг барча даражаларида мутаносибликни таъминлаш, махаллий бюджетларнинг 
даромад кисмини мустахкамлашга каратилган бюджетлараро муносабатларни такомил- 
лаштириш;
- солик юкини камайтириш ва соликка тортиш тизимини соддалаштириш сиё- 
сатини давом эттириш, солик маъмуриятчилигини такомиллаштириш ва тегишли 
рагбатлантирувчи чораларни кенгайтириш;
- илгор халкаро тажрибада кулланиладиган инструментлардан фойдаланган холда, 
пул-кредит сиёсатини янада такомиллаштириш, шунингдек, валютани тартибга солишда 
замонавий бозор механизмларини боскичма-боскич жорий этиш, миллий валютанинг 
баркарорлигини таъминлаш;
- банк тизимини ислох килишни чукурлаштириш ва баркарорлигини таъминлаш, 
банкларнинг капиталлашув даражаси ва депозит базасини ошириш, уларнинг молиявий 
баркарорлиги ва ишончлилигини мустахкамлаш, истикболли инвестиция лойихалари
Таращиётнинг «узбек модели»ни 
амалга ошириш ва замонавий давлат 
барпо этиш борасидаги стратегик 
тамойилларга биз уз ишимизда доимо 
суя нам из. Бу тамойиллар Узбекистон- 
да бундан буен х;ам сиёсий, ицтисодий 
ва ижтимоий узгаришларни таъ- 
минлашнинг муста^кам 
пойдевори 
х;исобланади.
Шавкат Мирзиёев
110


хдмда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларини кредитлашни янада кен­
гайтириш;
- сугурта, лизинг ва бошка молиявий хизматларнинг хджмини уларнинг янги турла- 
рини жорий килиш ва сифатини ошириш х,исобидан кенгайтириш, шунингдек, капитални 
жалб килиш хдмда корхона, молиявий институтлар ва ахдгаининг эркин ресурсларини 
жойлаштиришдаги мукобил манба сифатида фонд бозорини ривожлантириш;
- халкаро иктисодий хамкорликни янада ривожлантириш, жумладан, етакчи халкаро 
ва хорижий молиявий институтлар билан алокаларни кенгайтириш, пухта уйланган 
ташки карзлар сиёсатини амалга оширишни давом эттириш, жалб килинган хорижий 
инвестиция ва кредитлардан самарали фойдаланиш.
Иктисодиётни либераллаштириш шароитида макроиктисодий курсаткичлар хдмда 
валюта бозори х,олати устидан тизимли мониторингни амалга ошириш, зарурият 
тугилганда, миллий валюта ва ички бозордаги нархларнинг баркарорлигини ошириш, 
макроиктисодий мувозанатни саклаш ва юкори иктисодий усиш суръатларини таъ- 
минлашга йуналтирилган конунчиликни такомиллаштириш бугунги куннинг мух,им 
масалаларидан х,исобланади.
Ушбу масалаларни амалга ошириш асносида Хдракатлар стратегиясида тахлилий 
маълумотномаларни тайёрлаш, унда иктисодиётнинг юкори усиш суръатларини, шу­
нингдек, миллий валюта ва нархлар даражасининг баркарорлигини таъминлаш назарда 
тутилган. Иктисодиётнинг ривожланиши куп жихатдан миллий валютанинг ва ички 
бозордаги нархларнинг баркарорлигига богликдир. Бунинг учун товар ва хизматларнинг 
истеъмол нархлари (тарифлари) узгаришини кузатиш методикасини такомиллаштириш 
мухим вазифалардан бири х,исобланади.
Маълумки, Марказий банк томонидан белгиланадиган кайта молиялаш ставкаси 
молия бозорини тартибга солишнинг асосий курсаткичидир. Шу борада, яъни молия бо- 
зорларини ва тижорат банкларининг инвестициявий имкониятларини баркарорлаштириш 
учун Марказий банкнинг кайта молиялаштириш ставкаларини белгилаш тизимини 
такомиллаштириш максадга мувофикдир.
Шунинг учун хдм Хдракатлар стратегиясида ушбу сохдни янада ривожлантириш 
ва Марказий банкнинг асосий регулятори булмиш кайта молиялаш ставкасини урна- 
тишнинг халкаро методикасидан келиб чикиб, шунингдек, иктисодиётнинг очиклиги 
ва молия бозорларининг ривожланганлик даражасини х,исобга олган х,олда, Узбеки стон 
Республикаси Президенти карори лойихдсини ишлаб чикиш белгиланган.
Утган йилларда амалга оширилган банк-молия сох,аларидаги тизимли тадбирлар 
натижасида, яъни 2016 йил давомида утказилган стерилизация операцияларининг урта- 
ча хджми 2015 йилга нисбатан 1,3 мартага ошди. Бу эса банк тизимидаги ликвидликни 
самарали бошкаришга, пул массасининг прогноз курсаткичларидан ортикча усишининг 
олдини олишга ва шу оркали ички бозорда нархлар баркарорлигини таъминлашга хизмат 
килди.
Айни дамда, товар ва хизматларни харид килишда накд пулсиз, накд пул курини- 
шидаги х,исоб-китобларни амалга ошириш амалиёти кенг таркалган. Аммо неъматларни 
накд пулсиз куринишда айрибошлаш амалга оширилганда сотувчилар томонидан сунъий 
равишда нархларнинг ошириб курсатиш х,олатлари юзага келмокда. Мазкур х,олат икки 
хил куринишдаги туловлар уртасидаги тафовутнинг бир-биридан кескин фаркланишига 
ва натижада истеъмолчиларнинг хакли норозилигига сабаб булмокда. Бу эса, уз навба- 
тида, нархларнинг бозор конунларига зид булган х,олатда усишига олиб келмокда.
Юзага келаётган ноиктисодий камчиликларни бартараф этиш буйича 2017-2021 
йиллар давомида накд пулсиз куринишда товар ва хизматлар сотишда сунъий юкори
111


нархлар урнатганлик учун жавобгарликни ошириш хдмда бозор механизмларини жо- 
рий килиш тартибини ишлаб чикиш белгиланган. Иккинчидан, мах,сулотлар, ишлар ва 
хизматларга нархларни декларация килиш тартибини боскичма-боскич кискартириш 
хамда кейинчалик 2020 йилда уни бекор килиш вазифаси белгиланган.
Учинчидан, накдсиз хисоб-китоблар х,ажми ва камровини ошириш, шу жумладан, 
иктисодиёт сохдларида туловларнинг замонавий электрон шаклларини жорий этиш ва 
тадбиркорлик субъектларини рагбатлантириш, шунингдек, банкдан ташкари айланишини 
кискартириш лозим. Бунинг учун ахолига муайян вакт давомида белгиланган лимит дои- 
расида банк маблаглари хдсобидан товар ва хизматлар учун туловларни амалга ошириш 
имконини берувчи кредит карталарини муомалага киритиш; банк пластик карталари 
оркали х,исоб ракамларга масофадан хизмат курсатиш тизимларидан («СМС-банкинг», 
«Интернет-банкинг», «Мобил-банкинг») фойдаланиш имкониятларини кенгайтириш; 
банк пластик карталари оркали жисмоний шахсларнинг депозит х,исоб ракамларини 
бошкариш имкониятини кенгайтириш; тулов терминалларидан фойдаланганлик учун 
ижара тулови микдорини икки мартага кискартириш; пластик картадаги маблагларни 
бошка картага утказиш буйича курсатиладиган хизматлар учун тарифларни камайти- 
риш; валюта ва солик назоратини соддалаштиришни уз ичига олган электрон тижоратни 
ривожлантиришни рагбатлантириш, пластик карталар буйича узаро х,исоб-китоб килиш 
тизимида олинмаган товар ва фойдаланилмаган хизмат учун туловни кайтаришнинг 
тартиб-таомиллари ва технологияларини жорий этишга каратилган комплекс чора-тад- 
бирларни ишлаб чикиш кузда тутилган.
Х,еч кимга сир эмаски, ички ва халкаро савдони амалга оширишда валюта курси 
асосий таъсир курсатадиган омил сифатида каралади. Иктисодиётни эркинлаштириш 
боскичида Узбекистон Республикаси валюта тизимида валюта муносабатларини тартибга 
солиш амалиётини такомиллаштириш борасида катор муаммоларнинг мавжудлиги на- 
моён булмокда. Жумладан, валютавий назорат жараёнига аслида назорат функциясига эга 
булмаган тижорат банкларининг фаол тарзда жалб этилганлиги валютавий назоратнинг 
таъсирчанлиги ва самарадорлигига, жорий валюта бозори ликвидлилик даражасининг 
паст даражада эканлиги эса, миллий валютанинг номинал алмашув курсини талаб ва 
таклиф асосида шакллантириш жараёнига салбий таъсир килмокда.
Чунончи, валюта курси ва паритета уртасида узвий алокадорлик мавжуд булиб, ва­
люта курси накд ва накдсиз пул айланмаларига бевосита ва билвосита таъсир курсатади. 
Аммо пул тизимининг айрим элементлари ривожланишда давом этиб, тизимнинг узига, 
иктисодиётнинг хдлатига, айрим даврий ораликларда, бевосита ва кучли таъсир курса­
тади. Масалан, пуллар таклифининг кескин ошиши инфляция даражасининг усишига 
ва шунинг асосида пул кийматининг пасайишига олиб келади. Ёки миллий валютанинг 
реал алмашув курсининг ошиши мамлакат экспорт салох,иятининг пасайишига ва шу 
тарика хорижий валюталар таклифининг камайишига олиб келиши мумкин.
2016 йилда сумнинг хамкор давлатлар ва бошка асосий хорижий валюталарга нис- 
батан алмашув курсининг кадрсизланиши мамлакатимиз экспорт килувчи корхоналари 
ракобатдошлигининг кучсизланишига сабаб булди.
Узбекистон Республикаси Марказий банкининг хорижий валюталар ва олтин билан 
амалга ошириладиган своп операциялари хажмини ошириш ва миллий валютанинг но­
минал алмашув курсини АКД1 доллари, евро ва Япония иенидан ташкил топган «валюта 
савати»га нисбатан аниклашни жорий килиш йули билан миллий валюта - сумнинг 
девальвация суръатини пасайтириш лозим.
Узбекистон Республикаси Марказий банки АКД1 Федерал захира тизими, Европа 
Марказий банки ва Япония Марказий банки билан валютавий своп операцияларини
112


узлуксиз равишда амалга оширишни йулга куйиши лозим. Бунинг натижасида, бирин- 
чидан, жорий валюта бозорининг ликвидлилигини таъминлаш билан боглик булган 
муаммолар бархам топади; иккинчидан, Марказий банкнинг расмий халкаро валюта 
захираларини бошкариш имконияти кенгаяди.
Шу борада тупланиб колган муаммоларни бартараф этиш учун валютани тартибга 
солишнинг илгор бозор механизмларини боскичма-боскич жорий этиш кун тартибидаги 
бирламчи масалалардан х,исобланади. Шунинг учун хам валютани тартибга солишнинг 
янгича механизмларини ишлаб чикиш буйича Узбекистан Республикаси Президентининг 
карорини тайёрлаш Хдракатлар стратегиясида белгилаб куйилди. Кдрор лойихасида 
куйидагиларнинг акс этиши назарда тутилган:
- валюта бозоридаги хорижий валютага булган талаб ва таклифдан келиб чикиб, 
бозор механизмини хисобга олган холда, ички ва ташки бозорларда махаллий ишлаб 
чикарувчиларнинг ракобатдошлигини таъминловчи ва куллаб-кувватловчи валюта курси 
сиёсатини такомиллаштириш;
- тадбиркорлик субъектларининг уз валюта маблагларини эркин тасарруф этиш 
хукуки тулик амалга оширилишини таъминлаш;
- хар кандай манипуляцияларнинг олдини оладиган механизмларни жорий этган 
холда, хорижий валютанинг биржада эркин муомалада булишини таъминлаш;
- тижорат банклари томонидан жалб килинган ва уз ресурслари хисобидан хори­
жий валютани тегишли коидаларга риоя килган холда эркин сотиш тизимини жорий 
килиш;
- бюджетга кушимча тушумлар, тижорат банкларининг жорий кредитлари ва Узбе- 
кистон Республикаси Тикланиш ва тараккиёт жамгармасининг маблаглари хисобидан 
иктисодиётнинг таянч тармокларини вактинчалик молиявий куллаб-кувватлаш чора- 
ларини куриш.
Бюджет маблаглари мамлакатнинг макроиктисодий баркарорликка эришиш йули- 
да Хукумат томонидан якин ва узок даврларга 
мулжалланган давлат дастурларини амалга оши- 
ришда мухим ахамият касб этади.
Давлат бюджетининг иктисодий категория 
сифатидаги мохияти у бажараётган функциялар- 
да намоён булади. Унинг асосан иккита функция- 
си мавжуд: таксимлаш; назорат. Давлат айнан 
бюджетнинг таксимлаш функциясига таяниб, 
ихтиёридаги марказлашган молия ресурсларини шакллантиради ва уларнинг ёрдамида 
умумдавлат истеъмолларини пул ресурслари билан таъминлайди.
Молиявий назорат тизими субъектлар (назорат килувчилар), объектлар (назорат 
килинувчилар), назоратнинг усул ва воситаларини биргаликда жамлаб, уз ичига олади. 
Молиявий назоратнинг мухим шаклларидан бири - бу давлат бюджет-молия назорати 
хисобланади. Бюджет назорати оркали давлат ва махаллий хокимият органлари учун 
мунтазам равишда тасдикланган бюджетнинг даромад ва харажатлар режаларининг тулик 
ва сифатли бажарилишини назоратга олиш, уларнинг бажарилишига таъсир килувчи 
турли салбий омилларни аниклаш ва уларни бартараф этиш учун зудлик билан зарур 
чора-тадбирларни белгилаш имконияти яратилади.
Давлат маблаглари хакидаги маълумотларнинг шаффофлигини таъминлаш, пул-кре- 
дит сиёсати воситаларини янада такомиллаштириш, уларнинг самарадорлигини ошириш, 
накд пул муомаласи механизмларини такомиллаштиришга каратилган норматив-хукукий 
хужжатлар лойихаларини ишлаб чикиш бугунги вокелик нуктаи назаридан долзарб булиб

Download 8,4 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   89   90   91   92   93   94   95   96   ...   183




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish