Узбекистон республикаси олий ва урта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тош ке нт давлат



Download 4,43 Mb.
Pdf ko'rish
bet32/42
Sana13.06.2022
Hajmi4,43 Mb.
#660917
TuriМонография
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   42
Bog'liq
ФОНЕТИК ФОНЕМАТИК НУТҚ КАМЧИЛИКЛАПИНИ БАРТАРАФ ЭТИШ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ

Учинчи лавр 
42 машгулотдан иборат булди. 
(апрел, май, ). Уларнинг мазмуни нуткка куйилган товушларни 
мустакил нуткда мустахкамлашдан иборат булди. Товуш таркибини
80


анализ килишда нуткдаги сузнинг лексик-грамматик курилишини 
бойитишга, богланган нутдни ривожлантиришга оид машклар 
бажартирилди. Якка машгулотлар товуш талаффузидаги, фонематик 
эшитишдаги камчиликларни тулдиришга каратилди. Коррекцион 
таълимнинг сунгги даврининг максади нутдий мулокот шароитида 
фонематик эшитув ва тугри товуш талаффузи куникмаларини 
мустахкамлашдан иборат булди. Бу даврда болалар лугатини 
бойитишга, грамматик тузилишини такомиллаштиришга, нущнинг 
темпи ва мелодик-интонацион томонини ривожлантиришга оид 
машгулотлар хам мухим роль уйнади. Бу машгулотлар да таълим 
дастури мавзулари (“мевалар”, “сабзовотлар”, “уйинчоклар”, “оила” 
ва б.к) буйича, болаларни тенгдошлари билан муносабатга 
киришувчи машкдар танланди.
Учинчи даврда болаларда товуш анализи куникмаларини 
шакллантиришга оид коррекцион ишлар давом эттирилди. Бунда иш 
харакатнинг куйидаги алгоритми кулланилди: суздаги товушларни 
баланд овозда такрорлаб, тугри талаффуз килиш; суздаги хар бир 
товушни эшитиш ва уни кушни товушдан ажрата билиш; суздаги 
товушларни навбат билан айтиш, фиксация йули билан уларнинг 
сони ва кетма-кетлигини аникдаш. Сузнинг товуш таркибига оид 
анализ ишлари хар бир болага якка тартибда ёндашилган холда олиб 
борилади.
Шундай килиб, логопедик машгулотларда алохида операциялар 
билан бирга нущий материалнинг анализ ва синтези билан боглик 
хамма акдий иш харакатлар тизими кайта ишланди.
Болаларда бажарилган иш харакатлар алгаритмини аста секин 
шакллантириб ва мустахкамлаб бориб, аввал логопед рахбарлигцда 
сунгра узи мустакил суз, бугин, товушнинг аналитик-синтетик 
таъсирини бахолаш ва назорат килишга ургатилдилар.
Коррекцион таълимнит мухим булимларидан оппозицион ва 
коррекциялантирувчи товушлар дифференциацияга оид машгулотлар 
хисобланади. Артикуляцион ва акустик белгилари жихатидан ухшаш 
товушлар дифференциациясига оид турли вазифаларни ечиш бугозча 
турли усуллар кулланилди.
81


Болаларда даккат, хотира, тафаккур операциялари (анализ, 
синтез, тенглаштириш, умумлаштириш), назорат ва уз-узини назорат 
килиш, мустакилликни ривожлантирувчи ишлар олиб борилди. 
Артикуляцион акустик жихатдан ухшаш ундош товушларни 
дифференциация 
килиш 
ишларини 
олиб 
борганимизда, 
биз 
машклардаги 
маълум 
кетма-кетликка 
амал 
килдик. 
Товуш 
артикуляциясини 
солиштирдик: 
jbcniani 
ва 
ухшаш 
булмаган
томонларни ажратдик.
Навбатдаги мапщлар гурухи солиштирилаётган товушларни 
эшитиш оркали ажратиш кобилиятини ривожлантиришга каратилган 
эди. Бу машкларни бажариш жараёнцца болалар суз бопщца келган 
товушларни ажрата билишлари керак эди (предметли расмлар, 
эшитиш оркали).Болалар диккати акустик жихатдан ухшаш булган 
товушларни сузнинг маъносини белгилашига яъни уларни бир-бири 
билан ажратиб юбориш суз маъносини узгартириши мумкинлигига 
каралади. Солиштириш учун 2 катор сузлар Таиланда. Масалан: “куз- 
туз”, “сим-шим” ва б.к. Турли хил машклар кулланилда: оддий бутин 
ва сузларни логопед ортидан такрорлашдан тортиб то предметлар, 
хдракатлар хисобларни мустакил айта олиш хотирани тиклаш учун 
шеър ва топишмоклар берилган товушга маколлар айта олиш, 
кейинрок саволга тулик жавоб олиш, суратлар буйича хикоя туза 
олиш ва нихоят эркин мулокот килишгача.
Логопедик машгулотлар жараёнида биз унли ва ундош 
товушларни аниклаш учун тафаккур операциялари, анализ, синтез, 
тенглаштириш, умумлаштириш классификациялашга асосланган 
вазифалар тизимини кулладик. Масалан, унли ва ундош товушлар 
устида иш олиб борилганда болалар даккати уларнинг талаффуз 
усулидаги умумий белгиларига каратилда. Бу у мумий белгилар бир- 
бирига карама-карши куйилда. Унли товушларни эшитиш оркали 
ажратувчи турли вазифалар тавсия килинди. унли товушлар 
каторидан топиш, суз бопщца, суз уртасида келганлигини аниклаш; 
болалар суздаги унли товушлар сонини аникладилар, унли 
товушларни курсатдилар, уларнинг суздаги урнини аникладилар.
Шу даврда утказилган машгулот матнидан намуна:
82


1. Машгулот мавзуси: “К” харфи ва товуши.
2. Машгулот максади: Болаларда “К” харфи ва товуши хакидаги 
билимларни мустахкамлаш; гапларда, сузларда, бугинларда “К” 
товушини аник; талаффуз килишга ургатиш. Бир бугинли “К” товуши 
бор сузлар анализи.
3. Жихозлар: Якка алфавит, “К” товушига оид предметли 
расмлар, ну-щни ривожлантиришга оид расмлар.
4. Машгулотнинг бориши. Ташкилий кием; болалар гурухга 
кирадилар, саломлашадилар ва уз жойларига утирадилар.
Утилган машгулотни кайтариш.
1. Кдндай товушлар булади? Унли товушларни айтинг, харф 
кассасидан харфни топиб, доскага куйинг. Нега бу товушлар унли 
хисобланади? Ундош товушлар кандай булади?
2. Логопед бугун утилиши керак булган товушни топишни 
болаларга топширади.
Расмлар курсатилади ва номланади - куз, карам, копток, куча. Бу 
сузларнинг бошида кандай товуш келган. “К” товушининг факат суз 
бошида эмас, суз уртаси ва охирида келишига хам намуналар 
келтирилади.
Логопед “К” товуши артикуляциясини курсатади, болалар 
диккатини унинг талаффузига каратди. Болалар якка ойна ёрдамида 
тил, тишлар ва лаблар холатини текширган холда “К” товуши тугри 
талаффузида нутк органлирининг тугри холатини урганадилар. 
Болалар “К” товушининг алохида талаффузини мустахкамлаб бориб, 
кесма харфлар ичидан “К” харфини оладилар, уни уз олдиларига 
куйиб график тасвирини анализ киладилар, сунгра логопед ортидан 
“К” товуши бор очик бугинларни кайтарадилар.
3. Болаларга сюжетли расмлар таркатилиб уни диккат билан 
кузатишни ва шу расмлар номида “к” товуши бор расмларни 
ажратиш суралади.
Хозир “К” товушига оид сузларни айта олишни урганганлик 
тугрисида 
хулоса 
килинади. 
Шу 
товушнинг 
артикула цияси 
кайтарилади.
83


4. 
Хулоса. Биз бугун кандай товуш ва кандай харфни ургандик? 
“К” товушига оид кандай сузларни эслаб колдингиз?
Логопед ва тарбиячининг ота-оналар билан биргаликдаги иши 
бутун 
коррекцион 
педагогик 
жараённинг 
ажралмас 
кис ми 
хисобланади. Биз уз ишимизни ота-оналар боланинг яхши таълим 
олишида мухим рол уйнаганликлари учун, улар билан бирга олиб 
боришга карор килдик. Болаларни логопедик гурухга кабул килишда 
логопед ота-оналар билан консултация утказди: болалар нима учун 
логопедик ёрдамга мухтожликларини айтиб берди, ташкилий ва 
методик саволларни ёритишга харакат килди. Ота-оналар билан олиб 
бориладиган ишнинг турли формалари амалга оширилди: Ота-оналар 
мажлиси, очик логопедик машгулотлар (ота-оналар иштироквда), 
“ота-оналар учун” бурчагини безаш, логопеднинг уйдаги бола 
нущини назорат килиши ва хк.
Биринчи ота-оналар мажлиси сентябрь ойвда утказилди. Ота- 
оналарга муассасанинг тузил иши, вазифалари, укув йили давомида 
олиб бориладиган иш мазмуни, богчанинг режими ва конун- 
ковдалари хаквда маълумот берилди.
Октябрнинг бошида иккинчи ота-оналар мажлиси утказилди. Бу 
вактга келиб логопед болаларни текширишни нихоясига етказади. 
Мажлиснинг 
максади 
ота-оналарни 
текшириш 
натижалари, 
логопедик ишнинг мазмуни ва вазифалари билан таништиришдан 
иборат.
Мажлисга тайёрланишда логопед ва тарбиячи ота-оналар билан 
сухбат утказади. Хар бир боланинг нуткий ва аклий ривожланиш 
хусусиятларини аникдайди, уй шароити билан танишади, нуткий 
дефектни бартараф этшцда ота-оналарнинг мумкин кадар иштирок 
этишларини илтимос килади. Ота-оналар билан сухбатда биз болалар 
нутквдаги камчиликларга турли хил муносабатда булишлари 
аникланди. Бизнинг маълумотимизча 60% ота-оналар кайгурадилар, 
хаяжонланадилар. 40% и эса бунта бефарклар. Деярли хамма ота- 
оналар нотугри талаффузни сезадилар, камчилиги эса нуткнинг 
лексико-грамматик томони ривожланмаганлигини сезади. Ота- 
оналарни текшириш натижалари билан таништириш боланинг нуткий
84


дефекта хакида аник тасаввур хосил булишига ва уни бартараф эташ 
йулларини топишга имкон беради. Ота-оналар масъулият сезадилар, 
логопед ва тарбиячи галида иштирок эташларига имконият 
яраташини сурайдилар.
Учинчи ота-оналар мажлиси январда утказилади. Унинг максади 
ота-оналарга логопед ва тарбиячи утаёттан машгулотни курсатиш, I 
ярим йилликдаги коррекцион таълимнинг якун, II ярим йиплик 
вазифалари билан таништириш эди. Хар бир болага умумий ва 
нущий ривожланиш тавсифи берилади, болалардаги силжишлар, 
машгулот жараёнида юзага келган кийинчиликлар курсатилиб, аник 
тавсиялар берилади.
Май ойида болаларда коррекцион таълимнинг якунларини 
умумлаштарувчи охирги мажлис утказилади.
Биз ота-оналарни болалар кейинчалак оммавий ёки нущий 
богчада укишларини, ёхуд кайтадан гурухда укиталишларини хал 
килган комиссия хулосаси билан таништирамиз.
Консультацияларда логопед унча катта булмаган болалар гурухи 
билан ёки якка машгулот jhn6 берди. Мапиулотнинг максади 
боладаги ютукларни ёки нущий дефектни баратараф зтишдаги 
кийинчиликларни курсатиш, ишнинг шу даврида болаларнинг нущга 
булган талабини намойиш эташ эди. Бу хил консультациялар ота- 
оналарни маъсулиятни хцс килишга болани мактабга тайёрлашга 
харакат килишларига ёрдам берди.
Болалар билан очик машгулотлар утказиш ота-оналарни укитиш 
учун 
кургазмали 
ва 
самарали 
усуллардан 
биридир. 
Очик 
машгулотлар мавзуси хилма-хилдир. Ота-оналар уз фарзандларининг 
ва хамма болаларнинг жавоби, хулк-атворини кузатадипар: уларда 
болаларни бир-бири билан солиштиришга, болалар нущий дефектини 
бартараф этишга кандай уринаётганликларини куриш ва эшитишга, 
бу кимга ва кандай эффект бераёттанлигини кузатишга имкон беради. 
Биз ота-оналарни таълимнинг асосий усуллари, матераил мазмуни, 
болалар нущини ва хулк-атворини машгулот давомида ва ундан 
ташкарида кандай кечаётганлиги билан таништардик.
85


Ота-оналар б план ишлашда, болалар коррекцией иш олиб 
боришда ёрдам берадиган “Ота-оналар бурчаги” мухим рол уйнавди. 
Бурчакнинг тематикаси хам хилма-хил. У йиллик перспектив планга 
асосланган булади. Бурчакда болаларнинг нормдаги, турли хил 
дефектлардаги нутки хакида маълумотлар керакли адабиётлар 
ёритилади.
Ота-оналар бурчагида алохида информацион булим бор булиб, 
унда ота-оналар мажлиси вактлари, семинар графиги, логопед билан 
сухбатлашиш в акта, консультация вактлари курсатилади.

Download 4,43 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   28   29   30   31   32   33   34   35   ...   42




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish