Узбекистон республикаси олий ва урта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат


III.  ЕВРОПАДА У Й ГО Н И Ш ДАВРИДАГИ  ТИ Л Ш У Н О С Л И К Уйгониш даври тилшунослиги XV-XVIII асрларни  уз



Download 9,49 Mb.
Pdf ko'rish
bet20/125
Sana12.04.2022
Hajmi9,49 Mb.
#547114
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   125
Bog'liq
Umumiy tilshunoslik (Ravshanxo\'ja Rasulov)

III. 
ЕВРОПАДА У Й ГО Н И Ш ДАВРИДАГИ 
ТИ Л Ш У Н О С Л И К
Уйгониш даври тилшунослиги XV-XVIII асрларни 
уз
ичига 
олади. Уйгониш даврининг бошланиши билан черковнинг 
обру-эътибори сусайиб, антик даврга булган эътибор, кизикиш, 
уни кадрлаш кучая борди. Аниги, уйгониш даврининг 
вакиллари, зиёлилари юнон ва римликларнинг бой миллий 
маданиятига мурожаат кила бошлашди.
Уйгониш даври капитализмнинг феодализм устидан булган 
галабаси билан якунланди. Шунга кура ушбу даврда инсоний- 
лик гоялари, миллий узини англаш, санъат ва адабиётга булган 
кизикиш, фанга булган жиддий караш, эътибор кучайди, усди.
Янги аср Европада Колумб, Магеллан, Галилей, Коперник, 
Декарт, Ньютон, Лейбниц, Ломоносов каби дастлабки кашфи- 
ётчиларни ва улкан олимларни юзага чикаради.
Уйгониш даврида, даставвал, дунё тиллари х,акидаги маълу- 
мотлар 
анча 
купайди. 
Тилшунослик фанининг кейинги 
тараккиёти учун мух,им ва зарур булган лисоний материал- 
ларни, фактларни туплаш, йигиш жараёни амалга оширилди.
Капитализмга уташ, унинг ривожи, миллатлар ва миллий 
тилларнинг юзага келиши, миллий ифтихор кабилар катор тил­
ларнинг грамматикасини тузишга, яратишга ундади. Айни дав­
рда арман, форс, венгер, япон, корейс, испан, нидерланд, фран­
цуз, инглиз, поляк, чех, немис, украин ва бошка тиллар-нинг 
грамматикаси хамда лексикасига оид асарлар яратилди.
Ушбу даврда лисоний материалларни туплаб, йигиб бориш
уларнинг мохиятини тушуниш, мазмунини 
англаш билан 
биргаликда олиб борилдики, натижада, тил хакида эътиборли 
фикрлар уртага ташланди. Жумладан, файласуф Бекон тилдан 
бошка алока воситаси мавжуд деса, файласуф Локк товуш 
билан тушунча уртасида табиий богланиш йук, деган асосли 
фикрни таъкидлади. Файласуф Лейбниц мантикий-математик 
асосга курилган халкаро тил яратиш масаласини кртарди.
Европа олимларининг юнон ва римликларнинг бой маданий 
ва маърифий меросини эгаллашлари жуда катта мехнат
www.ziyouz.com kutubxonasi


натижасида 
ва 
лотин 
тилига 
оид 
катор 
асарларнинг- 
матнларнинг 
нашр 
килиниши 
хдмда 
уларни 
шархлаш 
натижасида мумкин булди.
Антик 
(ёки 
классик 
филология) 
даврининг 
адабий 
асарларини нашр килиш ва уларга лисоний шархдар ёзишда, 
айникса, куйидаги олимларнинг хизматлари, мехнатлари катта 
булди. Булар: Жюль Цезарь Скалигер (1484-1558), Роберт 
Стефанус 
(1503-1559), 
унинг 
угли 
Генрих 
Стефанус 
(1528-1598), Герхардт Иоганн Фоссий, Шарль Дюканж, Иоганн 
Рейхлин, Иоганн Меланхтон ва бошкалар.
Ж.Скалигер «Лотин тили асослари хдкида» (1540) асарини 
яратган булса, Р. Стефанус «Лотин тили хазинаси» (1553) 
тадкикотини эълон килади. Г.Стефанус эса юнон тилига 
багшлаб, «Грек тили хазинаси» асарини чоп эттирди.
Айни вактда Шарк тилларини, айникса, семит тилларини 
урганишга булган кизикиш кучайди, семит филологияси 
майдонга келди, яъни кадимги яхудий, арамий, араб, Эфиопия 
тиллари тадкик килинди. Катор асарлар яратилди. И.Рейхлин 
кадимги яхудий тили грамматикасини (1506) яратиб, унда 
биринчи булиб, «аффикс» терминини куллади ва бу термин 
XVI-XVIII асрларда фаол ишлатила бошланди. П.де Алкам 
араб тили грамматикасига оид асарларини (1506) эълон килди. 
Яков Холиус ва Эрленийлар араб тили тадкики билан 
шугулланган булсалар, Иов Лудольф Эфиопия тили юзасидан 
иш олиб борди.
Айникса, XVI асрда катор тилларнинг - немис (1527), фран­
цуз (1531), инглиз (1538), венгер (1539), чех (1567), поляк 
(1568), славян (1596) ва бошка тилларнинг граматикасига оид 
асарлар майдонга келди.
1696 йилда Англияда (Оксфорд) Генрих Вильгельм Лу- 
дольфнинг лотин тилида тузилган «Рус грамматикаси» асари 
яратилди. Биринчилардан булиб итальян (1612) ва француз 
(1694) тили лугатлари чоп этилди.
Агар урта аср ва уйгониш даврида классик филологиянинг 
гоялари тараккий эттирилган булса, XVII ва, айникса, XVIII аср
www.ziyouz.com kutubxonasi


тилшунослигида тубдан узгариш булиб, янги типдаги грамма­
тика, лугатлар-куп томли катта лугатлар майдонга келди.
Ана шундай лугатлардан бири рус сайёхи академик Пётр 
Симон 
Палласнинг 
«Барча 
тиллар 
ва 
шеваларнинг 
(лахжаларнинг) киёсий лугати» асаридир. 272 тилга оид турт 
тилли 
бу лугат Петербургда 1786-1791 йилларда нашр 
килинган булиб, унда русча сузларнинг 272 тилга килинган 
таржимаси берилади ва киёсланади. Бу лугат киёсий-таржима 
лугат сифатида эълон килинади. Мазкур лугатга Осиё, Европа, 
А фрика ва Америка тиллари киритилади, ушбу тилларга оид 
материаллар берилади.
Я на бир катта лугат испаниялик Лоренцо Герваснинг 
«Маълум халклар тилларининг каталоги» (Мадрид 1800-1804) 
асаридир. Ушбу лугат 307 тилга оид лексик ва грамматик 
маълумотларни бериши билан ажралиб туради.
Лексикографик тадкикотлар йуналишида маълум булган 
ишлардан 
бири 
немис 
олимлари 
И.К.Аделунг 
ва 
И.С.Фатерларнинг «Митридат ёки умумий тилшунослик» 
лугатидир. Ушбу лугат 500 та тилни камраб олиши, улар 
хдкида маълумотлар бериши билан эътиборга лойик булган.
Хуллас, куплаб тилларни уз ичига олган катор лугатларнинг 
нашр 
килинишига, улардаги маълумотларнинг тулик ва 
мукаммал эмаслигига карамай, бундай ишлар тилларни 
таккослаб, 
киёсий 
ургани1111^

киёсий 
-
тарихий 
тилшуносликка замин яратди.

Download 9,49 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   ...   125




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish