Узбекистон Республикаси Олий ва ¤рта махсус таълим Вазирлиги

Download 1,71 Mb. bet 98/113 Sana 19.02.2022 Hajmi 1,71 Mb. #458881

Bog'liq
Iqtisodiy Informatika

Bu sahifa navigatsiya:

• (3)). Паскалда бу ифода қуйидаги кўринишда ёзилади: EXP(SIN(SQRT(X))+COS(SQR(X)))+SIN(X+SQRT(3))/COS(X+SQRT
• 1 3 2 6 5 4 (А>3)АND(A=C+3)OR NOT(B=5)
• Паскаль алгоритимик тилида ёзилган дастурнинг асосий элементлари
• ::= ;
• PROGRAM PASCAL (INPUT, OUTPUT);
• ::= / label { };
• Const А=36; В=12.6; КАФ=’ФИНАНСЫ’;
• ::= =
• ::= / type ;{ };
• Паскал алгоритмик тилидаги ўзгарувчилар бўлими

А	B	NOT A	NOT B	A AND B
A OR B
TRUE	TRUE	FALSE	FALSE	TRUE	TRUE
TRUE	FALSE	FALSE	TRUE	FALSE	TRUE
FALSE	TRUE	TRUE	FALSE	FALSE	TRUE
FALSE	FALSE	TRUE	TRUE	FALSE	FALSE

STRING [N] - қатор. Бу ерда N қатордаги символлар сони (агар у кўрсатилмаган бўлса у олдиндан келишилган равишда 256 га тенг деб олинади). Бу турдаги маълумотлар битта ёки бир нечта белгилар кетма- кетлигидан ташкил топиб, апостроф ичида берилади. Масалан:
‘Информатика’, ’STUDENT’
Турбо Паскалнинг кейинги лахжаларида маълумотларнинг BYTE, WORD, LONGINT, SHORTINT каби тоифалари аниқланган.

Паскаль тилида қуйидаги стандарт функциялар аниқланган:

Функциянинг Паскальдаги ифодаси	Функциянинг математик ифодаси	Аргумент тоифаси	Функция тоифаси
ABS (X)	/x/	REAL	REAL
		INTEGER	INTEGER
SQR (X)	X2	REAL	REAL
		INTEGER	INTEGER
SQRT (X)	x	REAL	REAL
		INTEGER	REAL
EXP (X)	ex	REAL	REAL
		INTEGER	REAL
LN(X)	Ln x	REAL	REAL
		INTEGER	REAL
SIN(X)	Sin x	REAL	REAL
		INTEGER	REAL
COS(X)	Cos x	REAL	REAL
		INTEGER	REAL
ARCTAN(X)	Arctg x	REAL	REAL
		INTEGER	REAL
ROUND(X)	X ни яхлитлаш	REAL	INTEGER
TRUNC(X)	X нинг бутун қисмини олиш	REAL	INTEGER
PRED(X)	X дан олдинги қийматни олиш	INTEGER	INTEGER
		СHAR BOOLEAN	СHAR BOOLEAN

SUCC(X)	X дан кейинги қийматни олиш	INTEGER	INTEGER
		СHAR BOOLEAN	СHAR BOOLEAN
A DIV B	A ни В га бўлиб бутун қисмини олиш	INTEGER	INTEGER
A MOD B	A ни В га бўлиб қолдиғини олиш	INTEGER	INTEGER
CHR(Х)	Х ни тартиб рақамига кўра символни аниқлаш	INTEGER	CHAR
ORD(X)	X символнинг тартиб рақамини аниқлаш	CHAR	INTEGER
ORD(X)	X нинг тоқ ёки жуфтлигини аниқлаш	INTEGER Х-тоқ Х-жуфт	BOOLEAN TRUE FALSE

Паскаль алгоритмик тилида арифметик, мантиқий ва белгили ифодалар аниқланган.

Арифметик ифодалар ўзгарувчилар, ўзгармаслар, арифметик амал белгилари, қавс ва стандарт функциялардан ташкил топади. Арифметик ифодада қатнашаётган амаллар устуворлигига қараб бажарилади. Амаллар қуйидаги устуворликка эга.

1. 
   Қавс ичидаги амаллар ва стандарт функцияларни ҳисоблаш.
   
2. 
   Кўпайтириш, бўлиш, DIV, MOD амаллари.
   
3. 
   Қўшиш ва айириш амали.
   

Арифметик ифодада бир хил устуворликка эга амаллар кетма-кет келса, улар чапдан ўнгга қараб бажарилади.
Мисол :

1. 
   Қавс ичидаги амал ва мантиқий инкор амали (NOT).
   
2. 
   Мантиқий кўпайтириш (AND), DIV, МОD амаллари.
   
3. 
   Мантиқий қўшиш (OR) ва солиштириш амаллари.
   

қуйидаги мисолда берилган мантиқий ифодада амалларнинг бажарилиши кетма-кетлиги келтирилган, бу ерда А=2, В=4, С=5:

1 3 2 6 5 4 (А>3)АND(A=C+3)OR NOT(B=5)

1. 
   FALSE
   
2. 
   FALSE
   
3. 
   FALSE
   
4. 
   FALSE
   
5. 
   TRUE
   
6. 
   TRUE
   

Бу мантиқий ифоданинг қиймати TRUE га тенг.

Паскаль алгоритимик тилида ёзилган дастурнинг асосий элементлари

Программа ёки дастур деб, алгоритмик тил ёрдамида компьютерда масалалар ечиш учун ёзилган аниқ ва мукаммал алгоритмга айтилади. Паскаль тилидаги дастур таркиби иккита асосий қисмдан иборат бўлади - дастур сарлавхаси ва дастур танаси. Дастур танасидан кейин нуқта қўйилади ва бу нуқта дастур охирини билдиради. Дастур сарлавхаси дастур танасидан нуқтали вергул билан ажратилади:

<дастур>::=<дастур сарлавхаси>;<дастур танаси>

Дастур сарлавхаси PROGRAM хизматчи сўзи билан бошланади, бу сўздан кейин шу дастурга берилган ном ёзилади (бу ном дастур ичида бошқа хеч қандай мақсадда ишлатилиши мумкин эмас). Дастур номидан кейин юмалоқ қавс ичида дастур параметрлари рўйхати берилади. Бу параметрлар файллар номи бўлиб, улар орқали дастур ташқи мухит билан боғланади. Мавжуд бўлган кўп файллар орасидан иккита стандарт матнли файллар ажратилган. Булар дастурни бошланғич маълумотлар ва маълумотларни қайта ишлаш натижалари билан боғлайдиган буйруқлар - INPUT ва OUTPUT лардир.
Дастур сарлавхасининг ёзилишини қуйидаги мисолда кўришимиз мумкин:

PROGRAM PASCAL (INPUT, OUTPUT);

Паскалнинг кўп лахжаларида (версияларида) INPUT ва OUTPUT ёзилмаслиги ҳам мумкин. Умумий ҳолда дастур танаси (блоки) олтита бўлимдан иборат ва улар аниқланган кетма-кетликда жойлашган бўлиши шарт.

<блок>::=<белгилар бўлими>;<дастур танаси>

<константлар бўлими>
<тоифалар бўлими>
<ўзгарувчилар бўлими>
<процедура ва функциялар бўлими>
<операторлар бўлими>
Дастурнинг асосий вазифаси бу компьютерга маълумотларни
(берилганларни) қайта ишлаш бўйича буйруқлар беришдир.
Бу буйруқлар операторлар ёрдамида берилади. Шунинг учун ҳам операторлар бўлими асосий ҳисобланади ва улар ҳар қандай дастурда иштирок этиши шарт.
Операторлар бўлимидан олдинги бўлимларнинг баъзилари дастурларда иштирок этмасликлари ҳам мумкин. Улар тавсифлаш бўлимлари дейилади. Тавсифлашнинг бу бўлимларида операторлар бўлимида ишлатилган катталиклар тавсифланади, яъни эълон қилинади.
Дастурнинг ихтиёрий операторининг олдига белги ва икки нуқта қўйиб қолган операторлардан ажратиш мумкин. Операторнинг белгиси биттадан ортиқ бўлиши ва операторларнинг белгилари бир хил бўлиши мумкин эмас. Чунки операторнинг белгисига унинг номи сифатида қаралади.
Дастурда ишлатилаётган хар бир белги аввал белгилар бўлимида тавсифлаш йўли билан эълон қилиниши керак:

<белгилар бўлими>::=<бўш>/ label <белги>{<белги>};

Белгилар бўлими label (белги) хизматчи сўз билан очилади, ундан кейин белгилар кетма-кет вергул билан ажратилган константа шаклида ёзилади.
Белгилар бўлимида эълон қилинаётган белгилар ихтиёрий кетма- кетлигида ёзилиши мумкин. Дастурдаги кетма-кетликка риоя қилмаса ҳам бўлади. Белгилар (0-9999) орасидаги сонлардан олинади (Турбо Паскалда белгилар сифатида баъзи бир белгиларни ҳам ишлатиш мумкин).
Мисол сифатида қуйидагини келтиришимиз мумкин:

Label 9, 12, 84;

Константа ёки ўзгармас катталик деганда аниқ бир турдаги қийматни тушунамиз, дастур ишлаш жараёнида бу қиймат ўзгармайди шу сабабли улар ўзгармас деб ҳам юритилади. Паскаль тилида константаларга ном берилади.
Константалар тавсифларининг барчаси константалар бўлими таркибида бўлиши керак.
<константлар бўлими>::=<бўш>/ const
<константлар бўлими>;<константа тавсифи>;
<константа тавсифи>::=<константа номи>=<константа>(қиймат);
Константалар бўлими const хизматчи сўз билан бошланади ва нуқтали вергул (;) билан тугайди.
Мисол:

Const А=36; В=12.6; КАФ=’ФИНАНСЫ’;

Тоифалар бўлими қуйидагича аниқланилади:

<тоифалар бўлими>::=<бўш> / type <тоифа тавсифи>;<тоифа тавсифи>;

integer (бутун), real (хақиқий), char(матнли), boolean (мантиқий) тоифадаги қийматлар билан бир қаторда Паскаль тилида бошқа тоифадаги қийматларни ҳам ишлатиш мумкин. Лекин стандарт тоифалардан фарқли равишда бошқа тоифалар дастурда аниқ тавсифланиши керак. Бу тавсифлашни қуйидагиларда кўришимиз мумкин:

<тоифани тавсифлаш>::=<тоифа номи>=<тоифа>

<тоифа>::=<тоифа номи>/<тоифанинг берилиши>
Бу метаформуладаги тоифа номи сифатида стандарт тоифа номи ҳам берилиши мумкин. Тоифаларнинг ҳамма тавсифлари тоифалар бўлимида берилган бўлиши керак. Тоифалар бўлими type хизматчи сўзи билан бошланади, ундан кейин эса кейин тоифалар тавсифи ёзилади. Тоифалар тавсифи бир-биридан нуқта вергул (;) орқали ажратилади :

<тоифалар бўлими>::=<бўш> / type <тоифа тавсифи>;{<тоифа тавсифи>};

Мисол:
Тype

mantiq= boolean; hafta=(dush,sesh,chor,pay,jum,shan,yaksh); ishkuni=sesh…jum;

Бу мисолда 3 та тоифа тавсифлари бор. Биринчи қаторда стандарт мантиқий тоифага бошқа ном бериляпти – mantiq. Иккинчисида янги қайд қилинган тоифа киритилаяпти ва унга hafta деган ном бериляпти. Учинчисида янги чегараланган тоифа киритиляпти унга ishkuni деб ном бериляпти.

Паскал алгоритмик тилидаги ўзгарувчилар бўлими

Дастурда ишлатилаётган хар бир ўзгарувчи олдиндан эълон қилинган бўлиши керак. Ушбу вазифани бажариш учун Паскаль тилида

Download 1,71 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham: